İVERÖNÜ KÖYÜ - Mıarıse keğasıće

MIARISE KEĞASIÇ’E - мыарысэ къэгъасыдж'э

MIARISER ZI FAYEREXER

ZIFAYE WO ER

Mıarıser febebs’’ım, şıam yézeğe zımüşqu çıg’ı, dünayém °C 30 -°C 50 yafızegu yişhağexeme kaşesı. Mefenefım yiç’ıhağe mıarısem yişö değo yéğah’u. Ş`ımafem ziğapsefı bete, çıg’ım yipkı ph’exer °C -35 re°C –40’ em, kızeüxığe ekığexer °C –2.2 re°C –2.3 em yimüşqu s’’ıquxeri °C –1.1 re °C –2.2’em stırığem yézeğıx.

Mıarıser ş`ımafe ğapsefınım yenaha faye müşqu çıg’ıxeme yaşışe zı çıg’ı. Zıfaye şıar firikunı h peé °C + 7.2’em yixe kexığen fay. Mıarıse zetéfığem yépxığe sehat 2322-3648 şıa yikudıyin fay.

Febağer 0°C em yixe zıh’urem sehat 1081-2094 şıam xete şıa yikudıyin fay. Yikune şıa zimıkudiyrem yinekığe kızeuxığoem yinekığexeme yazıt’equr mal’`e. Adere kıpınere nekığexeri yiwah’tem tereze kızeümıxe ç’ase kenxezı nekığeme tereze şö yaxiz’erep. neha berem şö ximız’e petekujı. Yikune şıa zımıkudiyiğe çıg’ıxeme terezew thape kubjane kiritıştep. Çıg’ır ps’’ane keneşt. Mıarısem febaşer yéqurep. Febağer °C 40’em yipşe zı deç’ırem yiyını h’uç’e mewuçü. Febağer nehabe zıh’uç’e yiyağe yéç’ıne feje.

ZIFAYE YAT’E

Mıarıser yat’e zétefığe zawlem değo kışesı. Çıg’ır zışıdğat’ısıştı xatem yiyat’e ş`ıç’e liyağe yie şıt. Yiğat’ısıp’e yil’apsexeme rehate zaz’ışüne, yil’apsxer psım xetı mıh’unı peé pısı eşıp’e yafeş`ığen fay. Pıtaşew, psı zıwubıtıre yat’em yinı şıh’uşürep. Çıg’ım yiyını h’uç’e re yiğaş`e maç’e yéş`ı, mıarısemç’e yenaha değur müjaç’e xel’e tın zie yat’er arı.

Yat’em yik’uwuğe metre 2 m neha be h’unıfay. Mıarıse keğasınım peé yenaha değu yat’exeme ya pH 6.0-6.5 yafızegu yite xel’ı yét’efır, yilebığer yikune şıtew, tın yie pşeh’oal’e amırıme pşeh’oal’ew tın yie psı eşe yat’exer yéqu.

MIARISE NIJIXER

Ç’e nıjıxer (Generatif nıjıxer)

Mı nıjıxer ç’eç’e kéğaç’ıx. Mı arısağe mıye ç’exemç’e kéğasırexeme yas’’e “ç’esıj” meh’u

Mıarıs nıjı peé t’`uri yaş`ı. Yağaşere nıbjımç’e, çıg’ım yilşıç’eç’e, kıpıç’ere müşquxeme ya değuğeç’e, müşqu ketığomç’e, t’`ume yafızegu zetéfığe başe yie şıtep.

Mıarıse ç’eç’e keç’ığe (Malus sylwestris Mill) nıjıxer mıarıse keğasıç’em pıl’ıxeme mıarıse xesıh. Değawuçönı peé kağasıre zı nıjı. Mıarısağe mıye ç’exemç’e kéğasıre nıjıxeme, Starking Delicious, Golden, Delicious, Granny, Smith fede qoaş`e zie l’eşırexer xesıh zıfepş`ırem metre 5.5- 6.0 yiatığağem nesew çıg’ışüxe meh’ux. Mıxeme “standart” l’eşıre çıg’ıxer s’’e yiratığ.

Miyfede çıg’ıxeme müşqu kapıç’e fejenı peé yil’es 5 - 6 téqon fay. Yanıbjıxer yil’es12-15 ım zınesırem yikıpıç’eğu kınesı. Yanıbjıxer yil’es 25-30 ım zınesırem kapıç’erem yibağe re yideğuğe kéfexı féje. Zı dekarım mı çıg’ıxeme yaşışe yat’em yixeth’ıç’ınığem yépxığe 15 – 25 fedize çıg’ı yifeşt. Mıy fede çıg’ıxer yah’oiç’e, azeğu yéwonır, müşqu ğap’eénır, ğoyınım fede yiofıxer kinışe meh’u. Mıarısağe ç’esıjxeme Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious zetéfığexer nıko ç’ak’o yinı h’ure (spur tipi) zetéfığexer xesıhı yafepş`ım l’eiştıx.

Nıko ç’ak’o mıarısem yiç’eç’e keç’ıre ç’ısıjxeme mıarıse xesıh zafepş`ırem %30-35’ım nese neha ç’ak’o mıarıse kewokozenım wol’ei.

Mıarıse ç’esıjıxer ğetxapem pkı ş`ane kadifıremç’e kubjane xesıh yafewoş`ı amırıme ğemafem yikışnewujı kidifiğaé pkımç’e Bez’ewoğu mazem yapere thamafem feje çım yi işo téç’ım l’eine h’ufe xesıh fewoş`ım wol’ei.

Klon Nıjıxer (Wégetatif Nıjıxer)

çıg’ı h’oin, azeğu yéwon, müşqu ğap’een, ğoyınımre adere xate ofım yirılajere s’’ıfıxeme yapıqoadere waser be zereh’urem peé. Kezığasırexer neha modern keğasıç’em yéquje fejağex.

Modern müşqu keğasıç’em, xesıh fepş`ıştı kalemım yizako şımıte ar xesıh zıfepş`ıştı ç’esıj nıjım yizetéfığeri standart ş`ıç’e ziexer arı h’un fay.

Nepe wégétatif ş`aç’eç’e kawkozenıre klon nıjıxer modern müşqu keğasıç’em yaşüéğo h’ure nıjım, kalém zetéfığe standardizasyonur yirağawbıtığ.

Wegetatif e kéğasıre mıarıse klon nıjıxer, ç’ak’odedem şıfejew yinışededem nese zéblih’o meh’u. Mıxer yil’es1912 ım İngiltere`m East Malling zıfezıpl’ıhare istasyonum şawuğoyığe nıjıxeme ya xaxığ. Kışnewujım yil’es1928 ım bzuws’’ıf zıpıtı s’’em yézeğe MM (Malling Merton) zepıte qore, yakışnewujımi Long Aston zıfezıpl’ıhare istasyonumre are yazedelejaç’eç’e würüs zıxemıl’e EMLA zepıte qorem xah’o faş`ığ.

Mıarıse klon nıjıxer “Stool Bed Layering” s’’e ziratığer Türkiye`m yape yil’es1986 ım (Tokat Meywecilik Üretme İstasyonu Müdürlüğü) nım şéğahazerığe xeğawon sistémımç’e rehate yéğabeğoağex.

Mı klon nıjıxer, yaxeh’oaç’e qoaş`exemç’e yixe étı çezuwım fede zetéfığe şıtıx.

Ç’ak’oded M 8, M 9, M 27

Ç’ak’o M 26

Nıko ç’ak’o M 7, MM 106

Qoaş`e ziér M 2, MM 104, MM 111

Qoaş`edede ziér M 16, M 25, MM 109,

Mı nıjıxeme yaşışe nepe mıarıse keğasıç’em yenaha be kéğasırexer M 9, MM 106 we MM 111’ zetéfığexer arı.

Cı mı nıjıxeme ze tâpl’ın.

M 9 : Ç’ak’oded nıjıxeme ya qos’’ı nepe dünayém yenahabe kéğasırer M9 nıjır arı.

Bereçet zıxel’ı yat’exeme değo yaşeh’u. Ğat’sığoem şéwblağe yiğaş`e pstewum éğawuko feyene şıt. Zıbğat’ısıre yil’esım zı yil’es yikışnewujı müşqu kıpıç’e féje. değo şıaç’e yiğotımi yiatığağe cm 270’em bleç’ıştep. Yiç’esıjxeme % 20-40’e fedize mel’eşıx.

M 9 jağe şüğem (Phytophytora spp) yézeğı şhaç’erem maşü`e sığem (erwina amylowora) re bzıws’ıf zıpıl’ı s’’emç’e (Eriosoma Lanigerum) maxe.

M 9 nıjı “Stool Bed Layering” amırıme şhape xeğawomç’e yağabağoex.

M 9 nıjım xesıh feh’uğe zetéfığexer (Slender Spindle) ğeasağe sistémımç’e ş`ıç’e yiratı, yah’oi.

M 9 nıjım xesıh feh’uğe zetéfığeç’e xate bğat’ısıne zıh’urem yat’em yixeth’ıç’ınığe yépxığe çıg’ıxeme yazepeşıjağe (metre 1,5 m x metre 3,5 ) amırıme (metre 2,0 x metre 3,5 ) h’un fay.

M 9 nıjım yişıu Starkrimson Delicious weya Starkspur Golden Delicious fede nıko ç’ak’o mıarıse zetéfığexer zıs’eç’e xesıh yafemış`ığen fay. Starking, Delicious, Golden Delicious re Granny, Smith fede qoaş`e zie zetéfıxer xesıh zıfeş`ığemç’e kewkozenığe çıg’ıxemç’e xater ğat’sığen fay.

M 9 nıjım xesıh feş`ığe zetéfığexeme ya eç’ağo değuğer yil’es 15 – 20. Bereçet zie yat’exeme kışısıre mıarıse çıg’ım yizım kg 60 – 70. fedize müşqu kıpeç’ı. Ayi zı dekarım ton 7 mıarıse müşqu kiç’ıne yéş`ı. Zı dekarım téfere çıg’ım yibağe yenaha maç’e 80 -100 ze, yat’er değume

çıg’ı 140 – 150 hesap ş`ığen fay.

MM 106 : Nepe dünayém yenaha yawbıtıre nıjır bzıws’ıp zıpıl’ı s’’em (Eriosoma Lanigerum) yézeğıre, şhaç’erem l’apse jağe şüğemç’e (Phytophytora spp) maxe. MM 106 nıjır nıko ç’ak’o (Spur tipi) nıjım pemış`e qoaş`e zie zetéfığem yéqure zı nıjı.

MM 106 yişıu nıko ç’ak’o nıjı xesıh zıfepş`ırem yapere yil’esı şım müşqu kıpımığaç’enı peé yinekığexer pıç’ığen fay.

MM 106 nıjı qoaş`e xele l’eşıre nıjıxem (ç’esıj) % 50-60’ım fedizır mel’eşı. Yişıu nıko ç’ak’o l’eşıre zetéfığexer xesıh zıfepş`ırem çıg’ıxer M9 um yişıu feş`ığe xesıhır, qoaş`e zie

l’eşıre zetéfığexeme ya fede s’’ıqo keneştıx. Ay peé bğat’ısı zıh’urem yazepeşıjağe, yişıu xesıh zı feş`ığe zetéfığem yépxığe zéblih’uğe meh’u.

Yat’em yiqoaş`e yépxığe (metre 5 x metre 3 ) amırıme (metre 6 x metre 3 ), nıko ç’ak’o l’eşıre zetéfığexeme xesıh zafepş`ırem (metre 2,5 x metre 4.0) amırıme (metre 3 x metre 4) zepeşıje zı ğat’ısıç’e ğat’ısığen fayex.

Yişıu qoaş`e yie l’eşıre zetéfığexer xesıh zı fepş`ırem, kutame zade atığe (modifiyé perıt), nıko ç’ak’o xesıh zıfepş`ırem pşeyi çıg’ım fede h’oiğe ş`ıç’e yétığeme neha yéqu.

“Stool Bed Layering” re “şhape xeğawen” ç’e rehate bğabeğom l’eire mı nıjım yipkı

% 70’ım nehaberem l’apse yaz’ışüne meh’u.

MM 111 : Nepe yenaha yawubıtew zışıth’uxere nıjır. Qoaş`e yie zadew yinı mıh’ure. MM 111 yişıu xesıh feş`ığe zetéfığexer, nıko qoaş`e zie çıg’ıxer fızegum kiraha. Xesıh zı feş`ığe zetéfığexeme nıko qoaşe zie çıg’ıxer kağah’u. Yaç’exemç’e keç’ıre ç’esıjıxeme (nıjı) % 75-80’ım fedizır mel’eşı. Starking, Delicious, Golden Delicious re Granny, Smith fede qoaşe yie l’şıre, ay pemış`e Starkrimson Delicious, Starkspur Golden Delicious we Spur Granny Smith fede nıko ç’ak’o yinı h’uxeremç’i yéqow değu meh’ux. Qoaşe yie l’eşıre xesıh zıfepş`ığe çıg’ıxeme yeğat’ısıç’e zepeşıjağe (metre 3.5x metre 6 ), spur zetéfığe xesıh zıfeş`ığexeme yazepeşıjağexeri (metre 3.0 x metre 4.5) amırıme (metre 3 x metre 5) h’unı fay.

MIARISEM YİŞÖXEZ’AÇ’E

Zızetéfığeç’e ğat’ısığe mıarıse xatexem yiçıg’ıxeme nekığe be kızeoxığe p’leğumi kapıç’ere müşqur maç’e zış`ıre lajer kızxeç’ırer yanekığexer zeremışöxaz’em peé arı. Mıarıse zetéfığexeme yenaha berer bğe meh’u, yéj yinekığe sapeç’e şöxiz’eşüne şıtıxep ay peé ay fede zetéfığexeme şöyaxiz’enı peé pemış`ı ekığe sapeç’e şöxezz’eşüştı mıarıse çıg’ıxeme ya şışe yafızegume zırıze yaxeğet’ıshağen fay. Ta mıarısem yinekığexer ta mıarısem yinekığe sapexemç’e şöxiz’ere?, yiş`eğı etxağe tablem kéğal’ağo.

Şöxez’en ofım wuzfesakın fayexer.

- Mıarıse xate ğat’ısığoem yaşöxaz’eç’e yéqu h’une, zı ğaterezıç’e yétığe ğat’ısığen fay.

şöxezz’ere zetéfığexer dğat’sıştı adere mıarısexeme yaqos’’ı % 10-15 fedize yaxedğat’ıshan fay.

Dğat’ısıre 100 mıarısem 10-15 fedizır şöxezz’ere, 85-90 fedizıri şözixiz’ere mıarıse h’uşt.

şöxezz’ere zetéfığexer adere şözixiz’erexeme metre 12-15 neha zepemışıje ğat’ığen fayex.

xetçıç’ıştı zetéfığexer ya periyodisteç’e zezeğe h’un fayex. Periyodiste: çıg’ıxeme zı yil’esım müşqu kapıç’e adere yiwujıre yil’esım kapımıç’e ( bğe) kenew zızğapsefıreme yirao. Şöxezz’erexer ay fede zı xetçıç’ırem ya nek’ığe kızeuç’ığor zetémteraze h’unızı mıarısexeme ya nekığeme şöyaximız’e keneştıx. Red Delicious re Golden Delicious zetéfığexer zı yil’esım bew, adere yil’esım yikunhazere müşqu kapeç’e. Jonatha re Rome Beauty zetéfığexeme yil’eskesi tereze müşqu kapeç’e .

Xetçıç’ıştı zetéfığeme, yanekığe kızeuxığoer zetéteraze h’un fay.

Red Delicious, Golden Delicious re Jonathan mı zetéfığexeme zı wah’tem zediş`iğe nekkığe kızeoaxı. Rome, Beauty mıxemi yikışnewujı kızeoaxı arızı mı zetéfığexeme yipere zetéfığeme şöyaxiz’ene yaquştep.

Mıarıseme yanekığe şöxaz’aç’er % 90 bjexeme yadeapıağuç’e meh’u. Dekar 4 mıarıse xatem zı bje mate téfe. dekarım 30 -40 15 000 20 000 fedize bje zako téfe. Ay peé nekığe kızeuxığoem mıarısexeme kimya azeğu ya tewutxe h’uştep.

Zağore mıarıse zetéfığexeme şöyaxezz’ere mıarıse zetéfığexer.

Nıjı zetéfığexer	Şöxezz’ere zetéfığexer.	Nıjı zetéfığexer	Şöxezz’ere zetéfığexer.
Goldén Delicious	Réd Délicious Jonathan Starkrimson Delicious Starking Delicious Winesap	Granny Smith	Goldén Delicious Red Délicious
Starking Delicious	Golden Delicious Jonathan	Black Stayman Improwed 201	Goldén Delicious Starking Delicious Jonathan Rome Beauty
Starkrimson Delicious	Starkspur Golden Delicious Golden Delicious Stark Earlyeast	Amasya	Starking Delicious Golden Delicious Granny Smith Beacon
Starkspur Golden Delicious	Starkrimson Delicious Starking Delicious Jonathan	Stark Earlyeast	Golden Delicious Jonathan Mc. Intosh Delicious
Jonathan	Golden Delicious Grimes Golden Mc. Intosh Cox Orange Pippin Reinne des Renette	Mc. Intosh	Cortland Delicious Jonathan
Staymared	Golden Delicious Rome Beauty Imparature Delicious	Sarı İngiliz (hüryemez)	Starking Delicious Golden Delicious Jonathan
Mutsu	Red Delicious Starking Delicious Granny Smith Beacon	Red Delicious	Golden Delicious Jonathan Mc. Intosh Rome Beauty
Beacon	Granny Smith Black Stayman Improwed 201	Stayman Winesap	Golden Delicious Jonathan Starking Delicious Mc. Intosh

MIARISE ZETÉFIĞEXER

Nepe dünayém tétı mıarıse zetéfığem yabağe 6 500’ım bleç’ı. Türkiye`m 460 fediz mıarıse zetéfığe kışesı. Mıxeme yaşışe şenım yéqure zetéfığexer maç’eded.

Mıarıse zetéfığexer, mıarıse kağasığom, bleç’ığe yil’esı başexeme yikışnewujı yéj yi h’uğeç’e yaş`ıç’exeme (seleksiyon) zebleh’uğe yafeh’uğ.

Nepe modérn mıarıse keğasıç’em zetéfığe zexet t’`uç’e değudede mıarıse zetéfığexer kawkozenığe şıt. Mıarıse çıg’ıxer sıdı fedize ç’ak’o h’umi ay fedize çıg’ıxer neha zepeblağe bğat’ısınım yiğogu fejağe h’uşt. Mıarıse be keğasını peé zı xate guzegum neha çıg’ı be zirağat’ısharem neha be mıarıse müşqu kiraxı.

Çıg’ı ç’ak’oç’e ğat’ısığe xatem zı yil’es yikınewujı pase müşqu kitıne féje.

Yiof pl’ıç’ere pıqoadere waser maé meh’u. Yiğaarısaç’ere yiyéplıç’er rehatew, neha değo mıarıse müşqu kebğasım l’eine meh’u.

Mıxer çıg’ı ç’ak’oxer nıjı wodıxemç’e amırıme nıko ç’ak’o l’eşıre“spur” ş`ıç’e zetéfığexemç’e keğasıx

Türkiyém Starking Délicious re Goldén Délicious’un spur mutante şıtı Starkrimson Délicious re Starkspur Goldén Délicious nehaberemç’e başe kısağası.

Spur ş`ıç’e mıarısexeme ya yinı h’uç’ere yaşıaç’e yépl’ınır psınç’e, rehate meh’u. Neha beremç’e çıg’ı wode şıte pase kapıç’e zereh’uxerem peé mıarıse kezğasıxerme cade yawbıtı.

Spur (Nıko ç’ak’o) Mıarıse zetéfığexer :

Nıko ç’ak’o zetéfığexeme yal’eşıç’e adere zetéfığexeme ya femıde meh’u mı şhafığexer moreşte çezuwı ç’ım l’eiştix.

Mı zetéfığexer:

1- Starking Delicious re Golden Delicious xeme yanaha yuwbıtıer ç’ıp’em yibağe (2/3 fedize) neha maé, neha zadew zeéwğoyağe zı çıg’ı meh’ux.

2- yikutamexeme ya s’ıpe pıtı t’eğemre ay yiş`eğı etı t’emığem kutame kıxefı. Adere t’emığexeri müşqu kutamem fede mel’eşıx. Mıy peé Spur zetéfığexeme kutame be yapıte h’urep.

3- kutame pkı zepıfızıç’ığeme yafızeguxer neha zepeblağex. Adere oaç’eç’e adere zetéfığexeme wuzapl’ırem Spur zetéfığem yikutame zepıfızıç’ığer naha be meh’u ay peé naha be thape kıpeç’e.

4- kutame şham pıtı t’emığexeme ya xeh’oaç’e neha maé wodı meh’u

5- Bğunce kutamexeme, adere kutamexeme yadiyiç’e neha xah’o feş`ı.

6- Yiph’exeri pıte meh’u.

7- Yithapexer neha wus’ışö ç’aps’’exe neha uju ş`ıç’e yie şıt.

8- Kıpıç’ere müşqum yibağe neha başe meh’u. Müşquxer kutamem neha pıte pıç’ağe şıtızı müşqu kıpıtekunır maé meh’u.

9- Çıg’ım yixeh’oğum mekığe şöxaz’ağom yih’uç’e neha pase, yinekığexer neha be meh’ux.

10-Çıg’ıxer nıbjıé bete müşqu kapıç’e feje.

11-Müşquxer neha zenç’ı yinı meh’ux.

12-Ya t’ığoğu wah’ter mafe 8-15 aderexeme yawujı kéne.

Ç’e nıjıxer (ç’ısıjxer) mç’e MM111 fede qoaş`e zie nıjıxeme yadıyiç’e. MM106 fede nıko ç’ak’o klon nıjıxeme xesıh yafepş`ım l’eire spur zetéfığexer zıs’eç’e M9 ım fede ç’ek’odede nıjıxeme xesıh yafemış`ığen fay.

Spur zetéfığexer qoaş`e zie nıjıxeme yaşıu xesıh zıfepş`ırem çıg’ıxeme yazepeşıjağe zı çıg’ım téferer m²15-20’em blemıç’ıne adere oaç’eç’e ya fızeguxer m. 5x3, 5x4 amırıme m. 6x3 h’un fay.

Spur zetéfığexer MM106 fede nıko ç’ak’o fede klon nıjıxeme xesıh zafepş`ırem m. 2.5x4 amırıme m .3x4 yafızegu keqo ğat’sığen fayex.

Dünaya mıarıse keğasıç’emç’e liyé zie şıtı Türkiye`mi psınç’e zebğırıç’e fejağe mı spur mıarısem yiş`ıç’em ze téjüğapl’.

STARKRİMSON DELİCİOUS

Yiorjin :ABD orjine şıtew, Starking Délicious’um zı şöxaz’e mutasyonuç’e 1952 yil’esım yağotığ.

Sinonim : Bisbee Delicious

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ım qoaşe fızegu yie, nıko zadew, xeh’o yie müşqu başe kıpeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşqu yinı, pl’ıjı ç’eps’’aşö, moreşöw zenç’ı tereze zı ş`ıç’e yie şıt.

Yit’ığoağo : Onığo mazem yifızegu wuwğoyişüne meh’u.

H’u nekığe sapexer : Goldén Délicious, Stark Spur Goldén Délicious, Stark Earlyéast

Yiguğo gupsısexer: kutame s’’ıquxer kıdqoç’e zı kutame yinım fede zı ş`ıç’e yétığen fay. Ğat’ısığom çıg’ıxeme yafızeguxer yat’em yiqoaş`e yépxığe m.5x3 , m.6x3 amırıme yenaha be m.5x4 h’un fay. Yat’e bayem, qoaş`e yie nıjı, wufesake müşqu ğap’eén, neha be yébzı, neha be psı re şüe xoiç’e feyeşt.

Müşquxer wuşıal’em yil’e Melıl’feğu mazem nesıfse şıbğal’ım l’eiştıx. Mıarıse zışıh’ure xeğogu pstewum şaş`ene yap’`om l’eişt.

STARKSPUR GOLDEN DELİCİOUS

Yiorjin : ABD orjine şıte , Golden Delicious’um zı şöxaz’e yimutasyonuç’e 1959 yil’esım yağotığ

Sinonim : Golden Auwil Spur, Super Golden

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı nıko ç’ak’o, zade, t’eöq zeeç’ığe xah’o yie be kıpeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşqu yinı,dışe ğojışö yie, zenç’e değudede zı mıarıse.

Yit’ığoağo : Onığe mazem yiznıkorem yiğoyiğom nesı.

H’u nekığe sapexer : Starkrimson Delicious, Starking Delicious, Jonathan.

Yiguğo gupsısexer: Kutame s’’ıquxer kızdeqoç’ıre zı kutame yinım fede zı ş`ıç’e yétığen fay. Ğat’ısığom çıg’ıxeme yafızeguxer yat’em yiqoaş`e yépxığe m.5x3 , m.6x3 amırıme yenaha be m.5x4 h’um l’eişt. Yat’e bayem, qoaş`e yie zı nıjı, wufesake müşqu ğap’en, neha be yébzı, neha be psı, xoiç’e şüım feyéşt.

Müşquxer wuşıal’em yil’e Ğetxape mazem nesıfse şıbğal’ım l’eiştıx. Mıarıse zışıh’ure xeğogu pstewum şaş`ene yap’`om l’eişt.

Adere mıarıse zetéfığexer

STARKİNG DELİCİOUS

Yi Orjini :ABD orjine şıtew, Delicious’um yizı şöxaz’eğe mutasyonumç’e 1915 ım yağotığ.

Sinonim : Double Red Delicious, Extra Red Delicious, Starking.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı qoaş`e yie, zade, nıko zadew yaxeh’o. Yil’esı kesi tereze be kıpeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşquxer plıjı ç’aps’’aşöw yinı meh’ux. Nekığe bğumç’e; zeşiğe nekığe tfı yie, ç’ıha ş`ıç’e şıte, yinı değu.

Yit’ığoağo : Onığe mazem yiznıkorem yiğoyiğom nesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Jonathan.

Yiguğo gupsısexer: Mıarıse müşquxer melıl’feğu mazem nesıfe wuşıal’m yil’e şıbğal’ım l’eiştıx.

GOLDEN DELİCİOUS

Orjin :ABD orjine şıte, 1890’ ım yağotığ.

Sinonim : Azany Delicious, Delicious Aurin, Prewuzhodna Stark Golden Delicious, Yelloww Delicious, Zılatna, Zolotoe Prewoshodnoe

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı zade, nıko zade qoaş`e nıko yie xeh’o.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşquxer yinı, dışe ğojışö, lowum fede h’uraye paps’’e, yinıdedew değu meh’u.

Yit’ığoağo : Onığe mazem yiznıkoem yiğoyiğom nesı.

H’u nekığe sapexer : Starking Delicious, Starkrimson Delicious, Jonathan we Winesap.

Yiguğo gupsısexer: Mıarıse kızşısıre xeğogu zeç’em yéqu. Wufesake yimüşquxer zıbğap’eérem yil’esı kesi ğaterezığe be mıarıse müşqu kapeç’e. Müşquxer wuşıal’em yil’e Ğetxapem nesıfe şel’ı.

GRANNY SMİTH

Orjin : Awustralya er arı

Sinonim : Grant Giantan.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı wodı, yiqoaşe fızegum yite, nıko zade, zeez’ığe yaxeh’o. Yil’sı kesi be kapeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşqu yinı, fızegu yinew, wus’ışöem yişıu t’eöq ğojı şö pışığe şö yiew, yideğuğe şü`ıdede şıte, pıtew, psı be et.Yéjırım yépesığe xefeğaç’e yie zı aşü`ığaç’e el’e şıt.

Yit’ığoağo : Onığo mazem yawujıre thamafem yiğoyığom nesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Red Delicious,

Yiguğo gupsısexer: Yimüşquxer wuşıal’m yil’e maze 9 şıbğal’ım wol’ei.

STARK EARLYEAST

Orjin : ABD orjine şıte, 1938’ ım yağotığ.

Sinonim : Sıcarlet Pimpernel, Stark’s Earlyeast, Stark’s Allerfrühester.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı wodı, qoaş`e fızegu yie, nıko zade zez’ığe meç’ı. Be kıpıç’erep.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşquxer neha beremç’e p’aé s’’ıqo, zenç’ew zı ş`ıç’e yie şıt. Yişö p’aéw tığe zıl’eğure bğur pl’ıjı meh’u. Müşqu lır fıje xefağe t’eöq el’e aşü`e şıtew yideğuğe şü`ı.

Yit’ığoağo : Mekuwoğ mazem yiyiç’ığom yiğoyığom nesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Delicious, Jonathan we Mc Intosh.

Düşünceler : Ğemafe mıarıse, şıl’ınım yéqurep.

BEACON

Orjin : ABD orjine şıte, 1908 yil’esım yağotığ.

Sinonim : Early Delicious, Fenton, Miller Red.

Çıg’ım yiş`ıç’e :Yiçıg’ı qoaş`e yie meç’ı. Müşqu başe kıpeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşquxeme ya yinığe fızegum yite, h’uraye meh’ux. Yişöap’e pl’ıjı ç’aps’’e, p’aé meh’u. Müşqum yilı pıtew psı éte zegowute, me aşü`ı pixe aşü`ı meh’u. Zephanım yézeğı, şö daxe yéş`ı. Yiç’ı pıtew kutamem zere pıtım peé şö yéş`ıfe yamığoye tereze woh’ufe çıg’ım péğal’ıx.

Yit’ığoağo : Bez’ewoğ mazem yikışnewujı yiwğoyığom nesı.

H’u nekığe sapexer : Granny Smith, Black Stayman Improwed 201.

Yiguğo gupsısexer: Mıarıse kızşısıre ç’ıp’e pstewum yéqu. Ğemafe mıarıse.

BLACK STAYMAN IMPROWED 201

Orjin : ABD orjine şıte, 1926 yil’sım yağotığ.

Sinonim : Double Red Stayman, Red Stayman 201, Stayman 66, Nured Stayman .

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı qoaş`e yie şıt. Nıko zade meç’ı. Kıpıç’erer be meh’u.

Yimüşqu ş`ıç’exer :Yimüşqu yinağe fzegum yite, lowum fede h’uraye paps’’e şıte, yıişöuju. Müşqu lır wus’ışöm fede, şabew, t’eöq xefeğaç’e el’e, psı ete yi aşü`ge değo yéjıri değow, yüşö daxe, h’ure zı mıarıse.

Yit’ığoağo : Şışhah’u mazem yikışnewujı yiwğoyığom nesı.

H’u nekığe sapexer: Golden Delicious, Starking Delicious, Jonathan weRome Beauty.

Yiguğo gupsısexer: Mıarıse kızışısıre ç’ıp’e pstewum yéqu.

MUTSU

Orjin : Golden Delicious x Indo ze dit’`um kıxeç’ığe, Japon orjine şıt. 1930 yil’esım yağotığ.

Sinonim : Crispim

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı qoaş`e yie meç’ı, nıko zade meh’u.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Şö wul’ıyiğem cade yézeğı, ğojışö Golden Delicious ş`ıç’e yie zı mıarıse.Yimüşqu Golden Delicious’ım neha yinıxe, yilı neha ujö şıt.

Yit’ığoağo : Onığo mazem yikihağum yiwğoyığoem nesı.

H’u nekığe sapexer : RedDelicious, Starking Delicious, Granny Smith, Beacon.

Yiguğo gupsısexer: Yinekığe sapexer bğe zereşıtım peé yéj yinekığexeme şöxaz’eşürep. Ay peé Yinekığe şöyaxezz’eştı zetéfığemre are zedıxete ğat’ısığen fay.

JONATHAN

Orjin : ABD orjine şıte, 1872 yil’esım yağotığ.

Sinonim : Djonathan, Johnathan, King Philipp, Philp Rick, Ulster, Ulster Seedling, Pomme Jonathan.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı qoaşe ziem fede zı k’oandem fede meç’ı. Nıko zade zeuç’ığe ş`ıç’e yie meh’u. Be kıpeç’e.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşquxeme yayinığe fızegum yit. Yişö wus’ışöm yişıu pl’ıjışö thaiğem fede, h’urayew, değo zı mıarıse.

Yit’ığoağo : Onığo mazem yapere thamafem yiwğoyığoem nesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Delicious, Mc Intosh, Cox Orange Pippin, Grimes Golden, Reine des Renette.

Yiguğo gupsısexer: Şıam xele başere şıbğal’ım l’eirep.

AMASYA MIARISE

Orjin : Anadolu’ur arı.

Sinonim : Miskét, Amasya Miskét.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Qoaş`e fızeguç’e meç’ı, yişhape şetrem fede zeeç’ı. Yiğaş`e ç’ıha meh’u.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşqu yinığe fızegum yitew. Yinıbe bğur bıh’ow, yişöap’e p’aé, kıme, tığe zıl’eğure yibğur pl’ıjı zeexığe ader bğuxer t’eöq wus’ışö meh’u. Müşqum yılı t’eöqdide wus’ışö fıje, psı be éte aşüe, me aşü`ı pixe zı mıarıse.

Yit’ığoağo :Onığo mazem yiznıkorem yiwğoyığom mesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Beacon.

Yiguğo gupsısexer: Zı yil’esım be müşqu kıpeç’e, adere yil’esım zeğepsefı. Mı yiş`ıç’eç’e periyodisiteme yaşışe meh’u. Şhaç’erem Eltez zım yiseleksiyon lejaç’eç’e yağotığe periyodisite yimıe yaore Kaşel ziraore zetéfığer Amasya klon ş`aç’er beme daiğe fejağex. Müşquxer wuşıal’em yil’e tereze zıbğaıl’ırem Jöneğu mazem nefse şel’ı.

HÜRYEMEZ

Orjin : Anadolu.

Sinonim : Sarı İngiliz, Sarı Taraklı.

Çıg’ım yiş`ıç’e : Yiçıg’ı qoaş`e yie xeh’o. Nıko zade zeeçığe şıte, yikıpıç’aç’e fızegum yite meh’u.

Yimüşqu ş`ıç’exer : Yimüşqu yinı, wus’şöem yişıu ğojışö téte,h’uraye pıfızığe şıtew yideğuğe şü`ı.

Yit’ığoağo : Onığe mazem yaşenere thamafem yiwğoyığom nesı.

H’u nekığe sapexer : Golden Delicious, Starking Delicious, Jonathan .

Yiguğo gupsısexer: Triploid, zı zetéfığe şıte periyodisite ş`ıç’e yie şıt. Kıpıç’erer yimıko maé zereşıtım peé mıarıse kezğasırexeme yawbıtırep zağorexemi şü`ı yal'eğuzı kéğası.

MIARIXE XATE Ş`AÇ’EXER

Mıarısem yiğat’ısığo

Mıarıser, ş`ımafer febebs’’e zıbleç’ew, woşxı kızşemışxıre xeğegum, bjıham çıg’ıxeme ya thapexer zıpıtekujırem yikışnewujı şıfeje, çıg’ıxeme ya fizyolojik lejaç’e, féjefe bğat’ısım l’eiştıx. Ş`ımafer şıa zışıh’ure xeğeguxeme ğetxapem bğat’ısınır neha değu meh’u.

Xate ş`ıgur ğat’ısınım feğahazerıç’e

Mı arıse zışıdğat’sıştı xatem yiyat’e ş`eğım psı ewuçö şıtıme psı eç’ıp’e (drenaj ) feş`ığen fay. Wumığat’ısı rapş`e xater ze k’uwo jön fay. Kışnewujım ze ejüjığew, k’ubanexer ğaherezığe, psı éğahap’exer yafeş`ığen fay. Mearıse çıg’ıjıxer ziçığe xatem mıarıse şıtımığat’ısı rapç’e zı yil’esı zawle tédğaqon fay. Lewuğe yat’er zeş`ejızı neha değu meh’u.

Dğat’ısıştı çıg’ı s’’ıqum yiş`ıç’exer.

Mıarıse xate dğawuçü zıh’urem sertifika zie çıg’ı ş`anexer xetçıçın fay. Çıg’ı s’’ıquxeme fekoağe yamıe, wuzınçew, l’apseç’e değo, yiğumığere yiç’ıhağe TSE standardım yéqo h’un fay. Şefığe çıg’ı s’’ıquxer psınç’e yağat’ısıp’exeme yariğat’ıshağen fay. Ğat’ısığom h’oiğe, xesıh zı feş`ığe pkır cm.10 yat’m yişıu kıténen fay. K’uwo ğat’sınım wufesakew k’uwuşe mığat’ısığen fay.

Ğat’ısığe ş`ıç’e

Mıarıse çıg’ıxer kare, kopiş, pl’`ane, zeblez’ığe ş`ıç’eç’e yağat’ısı. Mı ş`ıç’exeme yaxezıremç’e bğat’ısı zıh’urem xatem yiş`ıç’e re yafızequxeme maçineç’e wuşılejeşüne, xatem yifeştı çıg’ım yibağem yépxığe yenaha yéqure zı ğat’ısığe ş`ıç’eç’e ğat’ısığen fay..

Ğat’sığeme ya ze peşıjağe

Mıarıse xatexeme çıg’ı yaşıdğat’ısı zıh’urem yaze peşıjağexer mıarıse çıg’ım yizetéfığem, çıg’ı nıjım, yat’em yiqoaş`em yépxığe zeblih’o meh’u. Lebı ç’ıp’em kışısıre mıarıse çıg’ıxeme jı ya’éşınır kinı zereşıh’uştım peé çıg’ı t’`ume ya şha kutamexeme yafızegu yenaha maé zı metre zepeşıje ğat’ısığen fay. Areşte zıh’urem çıg’ıxeme yafızegu jı xeç’ızı hau sımecenığem yiyağe maé yéş`ı. Woğu xeğegu zıh’urem yat’em yilebığe mıqodını peé neha zepeblağe ujö ğat’ısığen fay. Ay feşhafe yat’em yixeth’ıç’ınığe be zıh’urem çıg’ıxer zepeşıje, yat’er wodı zıh’urem neha zepeblağe ğat’ısığen fay. Zı çıg’ır fızegum kizhare nıjı re yizetéfığem yi qoaş`e ş`ıç’eç’e ya fızegu kinere zepeşıjağer şhafı meh’u.

Mıarıse zetéfığexer yaxehoaç’eç’e pkı atığe standart zetéfığexem re(spur tip) nıko pkı atığe zetéfığe h’une zetéfığe t’`uç’e zexeç’ı.

Mıxeme yaşışe Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Staymared, Amasya, Beacon, Hüryemez, Mutsu re Jonathan ım fede naha be mıarıse zetéfığexer pkı atığe standartım şışıx. Starkrimson Delicious we Starkspur Golden Delicious zetéfığexeri nıko pkı atığe zetéfığexeme yaşışe meh’ux.

Nıjımre yişıu feş`ığe xesıh zetéfığem yépxığe mıarıse çıg’ıxeme yazepeşıjağe fızegur zerexun fayemre zı dekarım téfere çıg’ım yibağe kezğal’eğore tablo.

NIJI	Standart qoaş`e zie zetéfığexeme yafızegu (metre)	Spur (nıko ç’ak’o) zetéfığexer (metre)	Dekarım téfere çıg’ım yibağe (ze)
			Qoaş`e zie zetéfığexeme	Spur zetéfğexeme
M27	(1.25 x 1 ) , (1 x 1)	-	800-1 000	-
M9	(3.5 x 2), (3.5 x 1.5 )	-	143- 190	-
MM106	(6 x 3), (5x 3 )	(4x3), (4x2.5)	55 – 66	83-100
MM111	(6x 3.5)	(5x3), (4.5x3)	47	66-74
Ç’esıj	(9 x9), ( 8x , (7x7), (6x6)	(5x4), (6x3),(5x3)	12- 28	50-65

MIARISE XATEXEM YİL’ESI YE’PL’IÇ’E

Yat’e lejıç’e

Xate yat’em peé jön fay, mıjön fay yaozı gupsıse t’`um zetéç’e yéplıx. Yat’em yilejığom yil’apsexer ş`ıgu şıum peblağe çıg’ıxeme ya lapse z’ığexer zepith’e meh’u. Tığekohap’e Awrupe bğum mıarısa xatexer yajöw yalejırep. Çıg’ıxeme ya kutame zeeç’ığem fedize yaş`eğıxer t’eöq yat’ıxezı adere kanerexer wus’ıl’e keğane. Mı ş`aç’er Awrupem yiwo yéqumi Türkiye m yiwo ş`ıç’e zebleh’uğe şıt. Ay be woşxı kışeşxızı xatem yiyat’e yipsı yirağaku ay feşhawe wus’ı ş`eğımi lebığer yéwubıtızı yat’er şabe, lebe kene.

Tıxeğogu Karadeniz (xı şü`s’’e) ç’ıp’em pémış`ıre bğum kenere ç’ıp’exeme ğetxapem re gemafer woğu meh’u.

Çıg’ıxeme psı yaéğahaç’e téknik wus’ı éte keğasınım yéqurep. Miy peé ya pewon şımıe kenere wus’ıxeme xater zeç’e zel’awbıtışt. Yat’em yiş`ıç’e yépxığe, yat’er pıte h’uşt yil’apsexeme jı yaémıha keneştıx. Areşte zıh’uç’i çıg’ıxeme ya xeh’oaç’e wuçüşt amırıme neha deyé zeéqoağe h’uşt.

Mıxeme ya peé mıarıse xater jöağeme neha şü`ı meh’umi k’uwuşe mıjöğen fay. Amırıme diskharrow ç’e l’apsexeme yayağe yémıç’ını fedize yik’uwuğeç’e lejığemi h’uşt.

Psı éğahaç’e

Mıarıse çıg’ıxeme l’apse pras’e zerapıtım peé adere müşqu çıg’ığıxeme yenaha psı başe re be lebım faye şıt. Xatexeme ya ébğahaştı psım yibağe, zı yil’sım keşxıre woşxım yiğoyığom mı woşxım yifegoşığem, (transpirasyon) çıg’ıxeme yaxeqoadere psım yibağeç’e, çıg’ım yiş`ıç’em re ş`ıgum yiş`ıç’eme yapxığe zéblih’o meh’u.

Psı yétınım yenaha wuzfesakın fayer psı éğahağu wah’ter tereze zebğaş`enır arı. Mıy peé yenaha psınç’e yépl’ıç’er yat’em yi l’ebığe aç’e yépl’ınır arı. Pısı éğahağu wah’tem; Tansiyometre yis’’e zı adeç’e neh şıph’e wuşıguğune wöpl’ım l’eişt.

Mıarıse çıg’ım yenaha beyis yie psı éğahağ’ur ğemafe psı éğahağur arı. Ğemafem keşxıre woşxım yépxığe psı éğahanır jöneğu mazem fejezı ğemefem yene yireqo. Ğetxaper woğu zışıh’ure xeğoguxeme ğemafe psı éğahanım pase wuzfejerem müşqu yuwbıtıç’ere müşqum yi değuer neha şü`ı meh’u. Woğu xeğogum, mıarıse xatexeme yifeyağeç’e mafe 10 ze psı ébğahan yihak. Lebı xeğogu bğum yidiyiç’e qotekesi psı éğahağor mafe 15 – 20 yiç’iy zı mazem ze psı ébğahane meh’u. Yenaha bere yaş`ere psı éğahaç’er “psı xet’up’ş`ıhaç’e” psı eğaxaç’er arı. Yi psı maé ç’ıp’exeme “k’ubane jejü” ş`ıç’eç’e psı irağaha. Adere psı éğahaç’exer “téğaşxenç’e” re “éğat’ıqonıç’e” psı yétıç’exer arı.

Yébzı yétıç’e

Mıarıse xatexeme yaptıştı yébzım yi bağe, yat’em yiş`ıç’e re çıg’ım yixeh’oaç’e qoaş`em, çıg’ım yinıbjım, kapıç’ere müşquxeme yayinağere yabeğemç’e zéblih’o meh’u. Yenaha değur yéptıştı yébzım yi beğere yi zetéfığer yat’em yianalizı kiç’remç’e ğaterezınır arı. Mıarıse ç’ığıxer wumığat’ısı rapç’e yébzı yétığen fay. Ğat’ısığoem kışnewujı yil’esı kesi yébzı yétığen fay. Mıarıse xatexeme ğetxapem azot zıxel’ı yébzı yétığe zıh’urem Yimüşqu değu zereh’urem feşhafe müşqu kıpıtekunıri maé meh’u. Şhaérem yéttığe azot yébzır, mıarıse müşquxer mıt’ığoxe rapç’e yiwuxın fay.

Mıarıse çıg’ıxer zı faye fosfor yébzır yi l’apsexemç’e ş`ıgum xaxışü fosfor yébzım çıg’ır yinı yéş`ı, kıpıç’ere müşqum xah’o feş`ı. Fosfor yébzır yil’apsexeme yapeplağe kıdeqoç’e wufesake yétığen fay.

Potasyum yébzır maé zıh’urem yape çıg’ım yithapexer ğojı h’une feje, kınewujım a thapexer kahwaşö meh’uzı meğux. Ğuğe thapexer pıtekujıgorem yithapexer zeç’e petekujı. Woğo bleç’ıre yil’esım ptasyum yébzır mae zıhuç’e neha yiyağe yéç’ı. Potasyum yébzır çıg’ıxeme fotoséntéz, palize re şeşuğ yiş`ınıç’e cade yüş`ağe yéç’ı. Nekığe h’uç’em délajezı periyodisite yiğah’urep.

H’oiç’e

Mıarıse h’oinım liyeşüxe yie şıt. Zı mıarıse çıg’ım yinıjı re yizetéfığe qoaş`em yépxığe yi “ğepl’`aç’e sistemım” zébleh’u. cı mıarıse xateme yağepl’`aç’e sistemım yizetéfığe şım yiguğ ketç’ışt.

Modifiyé lidér ğepl’`aç’e Sistém

Mı ğepl’`aç’e sistémır “nıko ç’ak’o qoaş`e zie” ş`ıç’e zie nıjı zetéfığexeme “qoaş`e yie zıxeh’ore standart zetéfığexer” xesıh feş`ığeç’e ğat’ısığe mıarıse xatexeme yafaş`ı. Nıko ç’ak’o nıje şıtı MM 106 ım re qoaş`e ş`ıç’e zie MM 111 amırıme nıjım yişıu xesıh feş`ığe Golden Delicious, Granny Smith, Starking Delicious amırıme Amasya fede zetéfığexemç’e ğat’sığe xatexeme ya fedexer mı ğapl’`eç’eç’e yah’oi.

Modifiyé Lidér ğapl’`eç’eç’e h’oinır zıfıxaxırer yideğuğe şüağexer, yideyiğem zere naha şü`ı zereşıtım peér arı. Mı sistemımç’e pase wufeje, xepş`ıç’e wuzırilajerem neha maé ph’oine zereh’urem peé çıg’ıxeme neha pase müşgu kapıç’ene feje. Maé h’oiç’em, müşquxer qoaş`e zie kutamexeme yaşıu zeşıbğırıç’ığe yéş`ı. Ay peé éwuko éğawukonım femıyene meh’u. Azeğu yéwaç’er, wuğoyınır neha rehate, tığe yatepsaç’eri değudede meh’u.

Hoiç’er çezuwu ppl’`ı ze diş`ığıç’e tuwğoyım l’eiştıx.

1- Ğat’sığo h’oin

2- Tépl’aç’e yétıç’e h’oin.

3- Müşqu kiritını peé h’oin.

4- Zeş`ejını peé h’oin.

Ğat’sığo h’oin

Mıarıse xatem yiğat’ısığoem çıg’ı jıxemç’e xate wumığat’ısın fay. Ğatısığo h’oiç’emç’e çıg’ım yil’apse re wuağe pkıxer xexığe, ç’ıhadedexeri pıwupş`ığe, yat’e şıum kıténere pkım yiç’ıhağe cm.120 , kutame zegoç’ığe yieme zı t’`u k’ubjane yipşerem kıténerexer pıwupş`ığen fay.

Ğat’ısığo h’oinır zı femış`ığe mıarıse çıg’ıxeme yamıwubıte meh’u, yawbıtımi değo kapıç’ew çıg’ı huxerep.

Tépl’aç’e yétıç’e h’oin.

Çıg’ı s’’ıqum yiwujıç’e yéttıştı pkı tepl’aç’em yépesığe h’une yikutame h’oiç’em tepl’aç’e h’oiç’e yirao. Mıarısxer zıdğat’ısığe yil’esım yiwujı şewublağe tepl’aç’e yéttını peé h’oinım fejen fay. Mıarıse çıg’ıxeme yapere yil’es tfır modifiyé perıt tepl’e ş`ıç’e yétığe ğaç’ığe zıh’urer arı. Çıkı şhapem yiğaterezıç’e wuz fesakın fayexer mıxer arı.

1- Ğat’ısığoem yil’apse şıum şıfewuble cm 80-120 yipşerer pıwupş`ığe çıg’ı s’’ıqum yikutamexer yapere yil’esı tfım pıwupç’ıştxep.

2- Yat’e şıum şıfeje cm 40 yiatığağe nesıfe yipkşüke kıgoç’ağe ç’esıjxer yiş`eğıç’e gowupş`ığen fay.

3- Kutameşüxem pémış`e zeşıu kemıqoağe kutame 4 xeçıç’ığe aderexer çıg’ım kızgoç’ağe t’equm şıgowupş`ın fay. Xetçıç’ığe kutamexeme yafızegu zenç’e yazepeşıjağe cm 15-20 h’uşt. Yét’`onere yil’esım, yipeç’e xetçıç’ığe kutame pl’`ım a ğem xeh’oağe yiç’ıhağem 1/3 üm fedizır pıwupş`ığe ğaç’ek’oğen fay. Şha tétı kutamexeme ya zeç’erem yişıu kiritığe ya ujıç’e qoağe yét’onere kutamexer çıg’ım yixeh’oaç’e yépl’ığe ğaçek’oğen fayex. Yaşenere, yapl’enere, yatfınıre yil’esıxemi cereşteç’e h’oiğen faye. Çıg’ım yixeh’oaç’e yépxığe yikutamexer ph’oine meh’u. yiç’ak’o otenımç’e, yét’`onere yil’esım şewuble çıg’ım yie kutameşüxe pstewum yizırer zı çıg’ım fede ş`ıç’eç’e h’oiğen fayex.

Müşqu kiritını peé h’oin.

Mıarıse xate zıfedğat’sırer kıpıç’ere mıarıse müşqum peé arı. Sıdeşte th’oime neha değo be mıarıse müşqu kıpç’eşt?. Ay peé h’oiç’em wuzfsakıne şıtıxer moreşteç’e ze çezuwu ç’ım l’eiştıx.

1· Çıg’ıxeme neha değo, psawo müşqu k’ubjanexer kedğağunenı peé müşqu kiritıne h’oiç’er yil’esı kesi ş`ığen fay.

2· Çıg’ıxeme ya deapıare yikutamexer zıdeqoştı bğumç’e, ya yinağexemç’e, çıg’ım yikıdeqoç’ığem zefede téwgoşağe ş`ıç’e yétığen fay.

3· Neha beremç’e mıarıse müqu kıpç’ene zıféjağa`e kuteme deapıağuxer cedaşe mıh’oiğen fay.

Depıağu kutamexeme ya şıu (lateral) kutame s’’ıquxer kızgoaç’eç’e, mıxer zenıkokuguxerem zı bğumç’e zediş`iğe qorexeme neha yéqurexer keğanağew aderexer pıwupş`ığen fay.

4· kutamem goç’ığe kutame bğuncexer kutame yinıxer yiğapıtew axeme tığe yatirimığapse jı yarimığawonı fedize yinı mığah’un fayéx.

5· Kutameşüxeme kagoaç’ere kutame s’’ıquxer yikutameşüxem yénıkokujıne amal yémıtığe pıwupş`ığen fayex.

6· H’oiğo kesi kutemexer ps’’ane kemığanenım wufesakığen fay.

7· Kutamexeme kaxeç’e yipşe zade deç’ıre çıxer yiş`eğıç’e pıwupş`ığen fay. Şhaç’erem yiujıç’e bğunce qorexer, kutamexeme yapebleğaşe h’urexer pıwupş`ığe aderexer kebğanem l’eiştıx.

8· Müşqu çıg’ıxeme kutame ş`exer kapıh’o meh’ux. Yil’esı kesi neha kutame ş`anexer kaxebğanenegorem kutame ş`em yéğazığen fay. Zıh’oirem müşqu kızpıç’eştı kutamexer değo yiş`en fay.

Zeş`ejını peé h’oin.

Çıg’ıxeme ya nıbjıxer yil’es 30 - 35 ır zirağak’urem kapıç’ere müşqum yibağere müşquxeme ya yinığe neha mae h’une féje. Areşte zıh’urem çıg’ıxer zeş`ejınıxe peé h’oin faye meh’u.

Mı h’oiç’emç’e çıg’ım yiş`erış`e qoaş`e yie kutamexer kiretızı, ş`ekes’e wuz fayem fede tepl’aç’e yéptıgorem çıg’ı şha yéwbıtıjı. Areşteç’e çıg’ım kıpıç’erem yibağere müşqum yideğuğe şü`ı meh’ujı. Zeş`ejın h’oiğom yape kutame ğuğexemre zeşıu keqoağe kutamexer pıwupş`ığen fay. Kışewujı kıdifığaé zenıkokure çı şanexeme yazırer keğanağe aderexer pıwupş`ığen fayex. Kutame yinı wufağexeme kagoç’ağe zade deç’ıre kutama psığoxer yişeğıç’e pıwupş`ığe çıg’ır atığe mığaç’ığen fay. Zeş`ejın h’oiç’er çıg’ım woteğo kızerefeqorem peé ze h’oiç’e zeç’e mıh’oiğe, yil’esı 2 -3 ım nefse maé maé h’oiğen fay. H’oiğom yébzı yétınım, psı éğahanım fede ofıxeme yapesığe, wufesake ğaterezığe yépl’ığen fay. Pıwupş`ığe pkıxem re wuağe pkıxer cm 5’ em naha yinıme wuağe t’et’ay yaşıfeğen fay.

Nıko ç’ak’o (Spur Tipi) mıarıse çıg’ıxeme ya h’oiç’e.

Amerika’em şaşığe lejaç’em nıko ç’ak’o mıarısexeme yenaha yéqune yéj yih’uğe ş`ıç’em fede zereşıtım peé zı kurame yinım qote kutamexemç’e zı k’oandem fede tepl’aç’e yétığe h’oiğe hunı faye yao. Yikışnewujıre yil’esıxeme be yağat’ısı fejağexe Starkrimson Delicious re Starkspur Golden Delicious gibi fede spur zetéfığexeme areşte zı ş`ıç’e yaptını peé mı çezuw ş`aç’exeme wariqoen fay.

· Ğat’ısığo h’oiğoem dğat’ısıştı çıg’ım yat’e şıum cm 70 – 80 fedize ç’ıhağe kıténene kedğanenızı aderer pıtıwupş`ışt.

· Yaper yil’esım yişha kıdifırexeme téaştep. Yat’em yişıu cm 15 yiatığağe nesıfe çıg’ı pkışüxem kıgüfıre çıxer yiş`eğıç’e pıtıwupş`ıştıx. Tıqu zeure kutame pl’`ır kedğanenızı aderexer gotıwupş`ınıxezı a kedğanağe kutamexeme 1/3fedizır yişhapeç’e pıtıwupş`ınızı ç’ak’o ç’ıjıştıx.

· Yét’`onere yil’esım, ş`ımafem yipe yapeç’e kedğaneğağe kutame pl’`ım kidifığaé zade deç’ıre çıxeme a yil’esım ya xeh’oağe ç’ıhağem 1/3’ım fedizır yaşhapeç’e pıtıwupş`ıştıx. Kışnewujım kutame yinım kıdifığe çıxeri yikune ç’ak’o ş`ığen fayex.

· Yikışnewujıre yil’esıxemi cay fede ş`ıç’eç’e h’oiğen fay.

· Yapere yil’sı şım çğıxeme mıarıse kapıç’eşt p’`ow wul’ımıpl’en fay. Mı yil’esı şım kıpıç’ere nekığexeme ya zeç’erer pıçığen fayex. Areşteç’e çıg’ıxeme kapıç’eştı müşquxer yapkıxeme yeatışüne qoaş`e yea h’uştıx.

· Çıg’ıxer wodı zeriş`ıştım peé yikutamxer mıwfenım, mıont’enım fesakığen fay.

Ç’ak’odede (Zepeblağe ğat’ısığe) Mıarıse xatexeme yaqune psığo ğepl’`aç’e

Ç’ak’odede zı nıje şıtı M9 ım yişıu xesıh feş`ığe Golden Delicious, Starking Delicious re Amasya fede qoaş`e yiew zıxah’ore standart zetéfığexemç’e zepeblağe ujö ğat’ısığe xatexeme yaquştı h’oiç’e zakor psığo ğepl’`aç’e r arı. Mı ş`aç’emç’e çıg’ıxer l’h’anç’e ğaç’ığe zı kutame şha s’’ıqu yiew, kutame yinım kıqoç’ağe mıarıse müşqu kutame s’’ıquxer pıtıxe, çıg’ıxer şıexefe éğawuko feyene meh’ux. Mı ğepl’`aç’er yixere çezuwımç’e ğaterezığen fay.

· Ğat’ısığoe h’oiğom çıg’ım yat’e şıum kıtenere yipkı yat’e şıum şı fejew cm 80 yişhar pıwupş`ığen fay.

· Yapere yil’esım kışnewujı. Çıg’ım zepeşe yikune xeh’oağeme kutameşüxem yis’ıpe pıwupş`ıme yéku.

· Çıg’ım yipkı şüxem yişıu yat’e şıum şıfeje cm 40 yiatığağem nesıfe kıgoç’ağe kutamexer yiş`eğıç’e pıwup`ş`ığen fayex.

· Yibğure kutamexeme yazeç’e koape bğuz’e yiş`ıne kutamexeme ç’apseç’e woteğuğe yapış`ağe ont’ağe ğaç’ığen fay.

· Çıg’ım yibğuxeremç’e qore kutamexeme yazırer zıs’eç’e pıwupş`ı h’uştep.

· Yét’`uoner yixeh’oğu yil’esım yikışnewujı kutame yinım kıpıtım yénıkokuşüştı adere kutamegoremre are zebleh’uğe h’uşt.

· Çıg’ım yibğuxeremç’e qore kutamexeme yas’ıpe pıwupş`ı h’uşttep, kıgoaç’ere kuteme s’’ıquxeri yaş`eğıç’e pıwupş`ı h’uştep. Yipşe zade deçırexer yaş`eğıç’e puwuş`ıştıx.

· Yét’`onere yil’esım çıg’ıxeme nekığe kızeoxe, müşqu kapıç’e feje.

· Ya şınere yil’esım yikışnewujı kutame yinım kıpıh’orexer zebleh’uğen fay.

· Çıg’ım yixah’o maé zıh’urem a yil’esım kıdifiğaéxeme ya s’ıpexer pıwupş`ığen fay.

· P’ont’em l’eiştı kutamexer ont’eğa wumıont’em l’eire kutamexeri yiş`eğıç’e pıwupş`ığe xexığen fayex.

· yil’es 4 ım kışnewujı çıg’ım yiatığağe metre 2.5 bleç’ığeme, naha jı h’uğe kutamexeme yas’ıpexer pıwupş`ığe ğaç’ek’oğen fayex.

· Yixah’o be dede zıh’ure yil’esım çıg’ım yişhapexer ğemafe h’oiç’eç’e h’oiğen fayex.

Müşqu ğap’eén

Mıarıse çıg’ıxeme kiraharjere müşqur neha beremç’e yikuştım naha başe meh’u. Çıg’ıxeme a müşqu başer yap’uşüştep, ay peé müşqum yideğuğe kefexışt. Miy peé kıpıç’ere müşquxeme yazı t’equr pıçığen fay. Mıarısem kızeüxıre nekığeme ya % 9’ır mıarıse müşqu h’une kaneme yikune yal’ıte.Müşqu ğap’eénır h’oinç’e, müşquxeme yaxezıxer pıçığeç’e meh’u. Ğap’enır ş`aç’e t’`uç’e yaş`ı.

A ç’e müşqu ğap’eén

Mı ş`aç’er ujuşe kıpıç’ağe müşquxeme ya xezıxer aç’e pıçığe éz’ınır arı. Kutamexeme yaşıu

cm .15-20’ım zı müşqu kıpıbğanenızı aderexer pıpçın faye meh’u. Aç’e ğap’eenır Şışhah’u mazem yimüşqu kıpıtekuğe ziç’ırem yikışnewujı yiş`eğu féje.

Kimya Maddéç’e müşqu ğap’eén

Mı kimya maddéxer nekığe kızeuxığoem re nekığem yiwujı müşquxer s’’ıquxe bete tirawutxe. Mı ofım peé Dinitro zedıxetıxer, kreozot dağe, şüh’ot’eğaç’e hormonxer NAA (H’unwus’ Asatik Asit) re miy yişığuxeme yafiş`erem yépl’ığex.

E’ğawuko feş`ıç’e

Mıarıısexeme ya ğoyığom kıpıç’ağe müşquxeme ya woteğuğe % 30-40 fedize xah’o feh’u. Mı woteğuğem peé mıh’oiğe, yimüşqu mığap’eéğe çıg’ıxeme ya kutamexer yixe kireont’exı zağoremi yikutamexer goş`ıx. Ay yipe wukeç’ını peé kutame yinıxeme yaş`eğı éğawuko feş`ığen fay.

Sımecağe - yiyağe yézğaç’ırexer azeğu yéwoen

Yisımecağere yiyépl’ıç’eremç’e mıarıse keğasıç’er adere müşqu çıg’ıxeme yenaha kinığe pıl’ew neha nasıpınçe şıt. Mıarısem wuzpıl’ıne ofı be zerepıl’ım peé mıarıse kezğasırer zepıte fesakıgorem yémıpl’ıme h’uştep. Feş´eğen fayegore şuğupşe yimış´e zibliğaç’ırem a yil’esım piğaqodağe pstewuri ze qodıç’e a éqoden şınağo yie şıt. Mıarıse keğasınım şıph’ağeç’e ğaterezığe zı ş´aç’e wukodığeç’e kimya azeğu deığığen fay. Azeğume ya téwutxağe ğoer blemığaç’e yiğom téwutxeğen fay. Yiğoem téwutxağemi wuzéwoağe azeğur pxenç’ı zıh’urem zemış´ejışüne yiyağe yiriğaç’ınızı yiğaqodışt.

Mıarıse xatexeme mıarısem yiyağe yéğaç’ırexeme yape keç’ını peé ş´ımafe ğahazerıç’e.

Mıarısem yiyağe yézğaç’ıre has’’ı wus’’ıxeme ya nahe berer çıg’ıxeme ya ç’enç’exer ya pıse ş´ımafer yirağaç’ı. (Becıh’ pl’ıjıxer, thape s’’exer, sanjöse şöap’e zie s’’e, şöxaz’eğe pş´eşeh’uxer, müşqu işöem yés’eğure pş´eşeh’uxer, mıarıse h’ağe hamluw, thapem zézğaşıre, koşnilxeme ya fedexer…) ş´ımafe yépl’ığoem miy fedexer ğaqodığe ğetxapem şewuble yiyağe yézğaç’ışt kıxemınenı peé liyé yie şıt.

Ğağunenım wufemje rapç’e xate qos’’m yizeç’erer wukobzew ğağunıhanım cadedede yüş´ağe yéç’ı. Ay peé sımecağe zıphağe çıg’ıxer cade hoiğen fayex, ğuğe kutamexeri pıwupş`ığe, h’oiğoem çıg’ıxeme kapıç’ığe kutame pıwpç’afexer ğoyiğe xatem yixığexew ğasığen fayek.

Xate ujıxeme mıarıseme yayağe yézğaç’ıştıxer zı xesışüştı wus’ı pkı, kas’ı k’oande fedexeme kimya azeğu uzğal’´ıç’ı yéwoğen fay amırıme yiwupş`ığexe wukobzığen fayex.

Azeğu yéwonır

çıg’ıxeme Azeğu yewoğur çıg’ıxeme yanekığexer kizeüxıne thamafe t’u yie arı. Azeğu yewoğu mafer tığap’ew jıbğe kızemıpşere mafem téğaterezağe, yiwujım yığaştını fedize şıa mıh’un fay. Azeğur atığe defıyé zie teğas’’ırale (pülwerizatör) çê zınemısığe kıxemınene fesakıgorem yéwoğen fay. Ş`ımafe yipe keç’ıç’er yil’es 3-4`ım ze ş`eğen fay. Azeğu yéwoğum ofım pıl’ıxereme azeğu yiyağe ziramğaç’ını peé zışawh’umen fay. Azeğum deığığe adewadexer

Amonyakç’e, amırıme deterjan zıxel’ı psıç’e thaijığew kışnewujıre azeğuxeme yadeığığen fay.

Mıarıse sımecenığexer:

Şüs’’e bjığe (Wenturia İnaegualis (Cke) Wint ):

Lebı şıatağe ç’ıp’em kışısıre mıarıseme yayağe yézğaç’ıreme yape kaqorer Şüs’’e bjığe r arı.

Thapexeme yaşıu zeytın şö wus’ışö, dağe bjığem fede feje, sımecağer xeqotekesi şüıs’’aşö, re ketebaşö zı ş`ıç’em yéha. Müşquxeme yaşıuxeri cayfede tépl’aç’e yea meh’ux. Sımecenığer l’eşı zıh’ure yil’esım müşquxeme % 60 nese yayeğe yéç’ı, yişapş`e kirağafexı, zağori yéğaqodıpe. Mıarıseme mı sımecenığem ya yézeğıç’e mıarısem yizetéfığem, kızdışısıre xeğogum re yil’esımç’e zeblih’o meh’u.

Yipe keç’ıç’e:

I- bjıham kapıtekure thape sımacexer adere yil’esım sımace kıpıç’ıpe kızeneştım peée axer wuwğoyığo ğaqodığen fayex.

II- tereze pş`ew azeğu wöwonı peé ofım xezış`ıç’ıre azexeme yaorexemeç’e zéqoğen fay.

1. Azeğu yéwen; Thapexeme yayinığe s’ığo thaqume fedize zıh’uğem.

2.Azeğu yéwen; T’mığem nekığe kızeüxıne nekığe s’ıper kadeşı zıfejerem.

3.Azeğu yéwen; Nekığe thapeutxeme% 70-80 yafedizır zıpıtek’uğoem.

4.Azeğu yéwen; yimüşquxer dejıyém fedizı zıh’uğem.

5. Adere azeğu yéwenxeri yiékolojik qoaç’e yépxığe mafe 10-12 yafızego woğu wah’texeme yatéğaterezağew yéwogorem ş`ığen fay.

1.2.Azeğu yéweğum % 1 bordo zexeğaquhağe amırıme % 50 ğahazerığe ğoapl’e preparatxer, 3. Adere azeğu yéweğuğoxemi yikeşxıç’eç’e organik, sistemik amırıme nıko sistemik fungusitxeme yazırer deığığen fay.

Yaje téwtaşö (Podosphaera leucotricha Ell. et. Ew. Salm.) :

Standart zetéfığe Golden Delicious yaje téwtaşö sımecenığemç’e maxe. Sımecenığem kidifğae çıxem re yithapexeme hajığe fıjı yatéwtısağem fede yatéh’oağe kizeğal’ağo.

Yipe keç’ıç’e:

Elma’da küllemeye yakalanmış kısımların tedawi edilmesi zordur.Azeğu yéwenım yi şüağer çıg’ım sımecağe zıpımıhağe yipkıxer keğağunıhanı peé arı neha sımacağe zıpıhağe pkıxer pıwupş`ığe ğasığen fayex. Yıkışnewujı azeğu yéwoğen fay.

Azeğu yéwoğu l’eh’anımre yiş`ıç’e.;

1.Azeğu yéwen: nekığem şepl’ışö yit’emığom.

2.Azeğu yéwen: nekığe thapeutxeme % 60-70 fedizır yapıtekuğom.

3. Adere azeğu yéwenxeri: 2.Azeğu yéwenım yıkışnewujı Jöneğu mazem yıwujı nesıfe zı thamafe zırız yafızegu h’une Melıl’feğu mazem ya şınıre thamafem yıwujı nesıfe mafe pş`ı yafızegu h’une yéwoğen fay .

Yaje téwtaşöem yi azeğur txoabzer arı. Ay feşhafe azexeme yéequne yaore azeğuxer arı.

Adere mıarıse sımecenığexer mıxer arı:

- Monilya (Monilinia fructigena (Pers ) sacc.)

- Jağe şüğe (Phytophtora cactorum)

Mıarısem yiyağe yézğaç’ırexer.

Mıarıse qos’’ı hamluw (Cydia pomonella L.) :

Mıarıse kezğasırexer yenaha zışışınereme yazıri mıarıse qos’’ı hamluwur arı. Yiyağe yézğaç’ırer zı hant’ırap’iy s’’ıqo şıtew, kiç’es’’ıre ç’eç’exeme kariç’ıre pş`eşeh’uxer müşqu qos’’ım yéhaxezı zerihağe mıarısexeme yenahaberer çıg’ım kıpetekux. Yinıhazere h’uğe mıarıse müşquxer neha maé peteku. Mıarıse müşqu işöem hamluwum yiwğonığe ğoanemre yiçüyexer téwol’ağo. Mıarıser zızegowuş`ırem yiç’exeme yanesıfe zı şxığe wuğonığe re çüyexer yil’e meh’u. yişha kahwaşö lışö, fıjışö zı hamluw yise meh’u. hamluw zihağe mıarısem ékonomik pş`e yiep.

Yipe keç’ıç’e:

Yenaha değo azeğu yiyéwoğu wah’ter, yapere hant’ırap’iy kıxeç’ığor zıpl’eğurem thamafe t’u yikışnewujı amırıme nekığexeme thamafe 4-5 yiwujırer arı. Neha ş`eğoaşüer nekığeme yathapexer pıtekuxe, mıarıse müşquxer dejıyém yiyınığe zınesırem azeğu yéwonığor féjezı mafe 15-20 yafızeguç’e wuğoyığoem mafe 25-30 kenefe yéwoğen fay. yiazeğur (insektisit) ufe .

Mıarıse h’ağe hamluw (Yponomeuta malinellus Zell.):

Ğetxapem (Melıl’feğu mazem yiwuju Mekuwoğu mazem yapere yiznıkorem nesıfe) yinew, zağore zı thape zawuler zedibğew, yışıu pş`eşeh’oxer tése h’ağexer yatéwol’ağo. Neha zıxeqoaterem yipkıxer kıpınejığe thape şxaxefer pıwol’ağo. Zağore l’eşew pş`eşeh’u h’ağem çıg’ıxeme yazeç’erer danem fede zepelıde h’ağeç’e zérah’ağewi wutétereze meh’u. nıbas’’aşe h’ure pş`eşeh’uxeme zı wah’te maém çıg’ım yithape pstewur yaşxızı çıg’ır yağacaşö.

Yipe keç’ıç’e:

Thapexer s’ığo thaqumem fedizıxe wufesake qoaş`e zie ğas’’ıral’eç’e azeğu zıtéwutxerem keh’uğaé pş`eşeh’uxer l’`eştıx. Şhaç’erem h’ağeme yarisıxe zıh’urem azeğur defıyé atığeç’e yatéwutxeğen fay. Areşteç’e h’ağexer yiwuğonınızı h’ağe qos’’ıme yaqos’’hağe h’um l’eişt.

Mıarıse bzıws’ıf zıpl’ı s’’e (Eriosoma lanigerum (Hausm.) :

Kıdifiğaé çıxemre kutame pkıxeme fıjışö şıhağe l’eğuç’eç’e fızegum kéha. Mı şıhağem yiş`eğı bzuws’ıf zıpıl’ı s’’exer yaél’. Apeç’e wuztéunç’erem yiqos’’ı pl’ıje zıp sı kıqos’’eşı. Bzuws’ıf zıpıl’ı s’’er psı irişügorem yiyağe yireğaç’ı. Psı xeşüp’exer haum fede mebeg’ı wuağe yéş`ı. Çıg’ır wodı yéş`ızı ğunım néğası.

Yipe keç’ıç’e:

Jöneğu mazem şıfeje çıg’ıxeme yapıpl’ıhağew mı bzuws’ıf zıpıl’ı s’’e zeş`iğxer kidifiğaé çıxeme yaşıu % 10 fedizım nese zıbağorem yape keç’ıç’em fejeğen fay. Kışnewujım pıhajığaéxer zıh’urem mafe 15 kışnewujı ya 2 nıre azeğu azeğur yéweğen fay.

Bećıh’ pl’jıxer.

Mıarıse kezğasıxereme değo yaş`ejıre şhaç’em yipe keç’ıç’emç’e neha beremç’e ç’ase kızınexere yiyağe yezğaç’ıreme yazıre.

Mıxeme yazetéfığe be yie şıt. Becıh’ pl’ıjıxer zıxeşxıç’ıre thapexeme ya klorofil yenaha maé % 35 ir yağaqodızı thapexeme yaşöxer kahwaşö, ğojışöm zereğaqoç’ı. Çıg’ım fotosentez, psı zepeşım reyixeth’ıç’ınığe zereqodırem peé çıg’ır wodı meh’u. kışnewujırem thapexer petekuxezı çıg’ır caşö kenezı yil’eşıç’e yéğawuçü.

Yipe keç’ıç’e:

Thapexer ğetxapem şıfeje lüp ziraore nal’eç’e yapl’ığew, thapem beçıh’ pl’ıj t’um nehabe tése zıtl’eğurem, nekığexeme yathapexer zeç’e zıpıtekuxerem yikışnewujı azeğu yéwenır feğajeğen fay. Mafe 15 kışnewujı yat’uonere 2 azeğu yéweğur başe pısıxe zıh’urem ya şınıre azeğu yéweğur ş`ığen fay.

Nehaberemç’e Temmuz amırıme Şışhau mazem becıh’ (thapexeme yaşö zeblih’u zıfejerem) pl’ıjır zeretésır zıpş`erem yape keç’ıç’er ç’ase kenağe meh’u. azeğum fiş`erer % 99 fedizım nesımi psawo kenerexeme ya bağe zı çıg’ı şıum tésıme yazeç’erer başe zerebeğojıxerem peé yiş`erış`e pase azeğu yéwon fay.

Mıarısem adere yiyağe yézğaç’ırexer.

- Thape s’’exer (Aphis spp)

- Mıarıse ne hamluw (Anthonomus pomorum)

- Ğetxapem mıarıse thape zış`ünl’ıre (bjız’e) (psylla mali)

- San-Jose şöap’e zie s’’e (Quadraspidiotus perniciosus)

- Şöap’e zie s’’exer

- Koşnilxer

- Mıarıse pkı hamluw (Synanthedon myopaeformis)

- Thape h’unxer (Lyonetia clerkella, Stigmella malella Stt.)

- Thape zıwt’`uanç’erexer (Archips rosana)

- Mıarıse ph’exıs’e bje (Hoplocampa testudinea)

Mıarısexeme yawujı E’lement şış’ağe

Mıarısem yiğuş`ı şış’ağe

Yişıç’ağe kızeréğal’ağore ş`ıç’em kloroz amırıme şöğoj yirao. Lajer neha beremç’e yet’ef’ı be zıxel’ew qoaş`e zimıe yat’exeme kaşısıre mıarıseme yawol’eğul’`e. Mı lajer woşxıl’e ğem neha l’eşew kéqu.

Kloroz’ur ğuş`ı firımkunığem kıxeç’e zıh’urem thapexeme yal’ıntfe pkıxer wus’ışö, thapem adere kanerexer ğojışö meh’u. thape ş`anexemç’e kızxiğaşe féje. Ay fede thapexeme yaujıxer pl’ıjışö, kahwaşö uğuç’e féjex. Fotosentezır zeriğawuçürem peé yixah’o yéğamaç’e. Kıpıç’erem yi bağe kéfexı çıg’ır yiğağupewi meh’u.

Kloroz: Çıg’ır zıfeyé yet’efım neha başerem, yipkı şharuwt’upşe xetı ğuş`ır zeriwubıtırem kıxeç’ı. Klorofil h’uğoem dıkatalizatör lejaç’e zie ğuş`ır, yét’efım zel’iwubıtırem mılejejışüne yéş`ı.

Ğuş`ır çıg’ım yipkı qos’’ı şiwubıtırep. Yet’efı başe zıxel’ı yat’exeme yaxel’ı Ğuş`ı II zexel’xer. Ğuş`ı III zexel’ım zepirağazezı yat’em yireğawbıtızı pkım yimıkudiyişüne yéş`ı.

Mıarıse zetéfığexeme yaşışe Amasya mıarıser, kloroza`mç’e maxeded, Starking Delicious re Golden Delicious xeri yifızeguğeç’e maxe şıtıx.

Ğuş`ı şıç’enığem yiazeğur şüs’’eğale (Ğuş`ı sülfat), seguestrene 138 Fe re Fetrilion fede azeğuxeme yazırer yétığen fay. Mı azeğuxer çıg’ım yil’apze zıxetı yat’em zéptırem neha değo yişüağe yéç’ı.

Ğuş`ı şıç’enığem yipe wukeç’ını peé wudızeréqoştı ş`aç’exer mıxer arı;

Yat’em azeğu yétın :

Çıg’ıxeme lajer kızağal’ağo zıfejerem, çıg’ım yikutame zeeç’ığem yiwubğırem téterazerem fedize l’apsem kıdéqoç’ıre yat’er çıg’ım kidiwuhaw h’uraye ğath’ığe, a ğath’ığem yiqos’’ı kinere yat’er ah’oambe 4 yiujüğe fedize t’ığew kiç’ıre yat’er ğath’ığe ujıxeme kadeqoç’e yatekul’`en fay. Zı çıg’ım téfenı fedize h’ure azeğur yat’e zerixığe guzegum zeşize yatétekoğen fay, amırıme litre 5 fedizı psım xeğaquhağe azeğur zeşize yiğaws’’ınıne zal’eç’e téwutxağew, yişıu ujıme yatekul’`ağe yat’exer kıtétekojığe ğaseyejığen fay. Kışnewujım mafe 10-15 yafızegu h’une 3 psı éğahağen fay. Yettıştı azeğuxer seguestrene138 şüs’’eğale (FeSO4) fedexer arı.

Pkım xeğas’’ıren:

Nekığeme mafe15 yawujı zı bırıwuç’e çıg’ım yipkışüxe zı ğoane feş`ığe a ğoanem yiqos’’ı preparat yizı ş`ığew ğoanem yişıur t’at’eç’e ğapıtejığen fay.

Mıarısem Çinko şış’ağe

Zışiş`erem fızegum kihare ş`ıç’er, thapexeme yaş`ıç’exer zébleh’uzı ay peé rozet yirao. Zışiş`erem kidifığaé çıxeme tapejiyexer yapıte meh’u. tıxeğogu yimıarıse keğasıp’exeme bere woşıtéteraze. Şüı yiğah’ujıne çinko sülfat amırıme yağahazerığe yaşere zinkom re zinok fede azeğuxer dep`ığım l’eiştıx.

Adere mağnezyum, bor, mangan, ğoapl’e, molibden... FB. Élément şış`ağe lajexeri yie meh’umi Türkiye xeğogum başere watéteraze şıtep.

Müşqu ğoyın

Mıarıser şö paéw maxe zı müşqu. Yiwğoyığoem agu qos’’ımç’e wubıtığe apeç’e wumıfıze pıçın fayéx. müşqxer zeruwğoyıre matem yipl’haxe zıh’urem zeremıwuteç’ınım wufesakın fay. Wukofığe, s’’ıs’’ığe zıh’urem şıl’ıp’em şışüne yiş`ışt. Yiğoyığor tereze téğaterezeğew mıarısem yışxığo nemıse yiğoyığoem wuğoyın fayex. Yiwuğoyığoem kışnewujı yaşıl’ığoem yişxığom nesıştıx.

Mıarıse müşquxer ğoyığo 2- 3`ç’e yağoyıx. Yapere ğoyığoem çıg’ım yi ujıxem re yiş`eğı pıl’ıxer paçıx. Kınewujım yifızegu pıl’ıxemre yişha s’ıpem pıl’ıxer yawğoyıx.

Zexez’ın, zeşizı ş`ın re ambalaj ş`ıç’e:

Ğoyığe mıarısexer, ğoyal’e ph’anteme yadel’e ambalaj zıdaş`ıştı lejap’em yahıx. Miy yipsewuğeç’e, yiş`ıç’eç’e, yişöç’e, yideğuğoç’e zexaşıç’ıxezı, yayınağeç’e şhaf şhafe zexaz’ıxezı . zeril’ıştıxeme yiral’haxezı ambalajı yaş`ıx. Mı ofıxer lejap’e s’’ıquxeme aç’e yaşağahazerı, ş`ap’e yinıxeme maçineç’e yaşağahazerızı ofım yipş`e neha pıwutım kitirağah’a.

Mıarısem yi değu zetéfıç’e re zeşizı ş`ıç’er Türk Standartım yeqow yaş`ı. Ay yéqune yapre zetéfığ yat’unıre zetefığe yaşınıre h’une zetéfığe şı yaş`ı.

Yipere zetéfığe değuxeme yaxezırem hamluw yize şüğe mıarıse xemıl’ın fay. Yat’unırem %2 ‘ım blemıç’e hamluw zerıs, şüğe kıxeç’ıme h’une tolerans yiratığe şıt. Ş`exe yaşeştıxemi yağabıl’ıştımi mıarıseme zırıze çxıl’ıpe kiraşeç’ıgorem ambalajı yaş`ıne fejex. Çxıl’ıpe keşeç’ığe mıarısexer ph’antexeme bğunce ğol’ığe diyagonal şıtıç’e dalhax.

Zeriğal’ın

Ğoyığe mıarısexer şap’em woqofe wuşıal’e hanbarım yil’e şıdğabıl’ıştıx. Mıarısexer hanbarım yil’e zereşıl’ışüştı wah’ter, müşqur hambarım zezeğıre yiş`ıç’e, kızpıç’ağe çıg’ım yat’em yixeth’ıç’ınığem, zışıl’iştı ğem re mıarısem yizetéfığem yépxığe zeblih’o meh’u.

Mıarıse zetéfığe zawle ber °C –1 re 0 em %85-90 fedize lebığem xel’e hazere şel’ışüx. Şen şefen h’ambarxeme ya febağe°C 0-2 meh’u. Mıarısexer °C –2 em meştıx.Golden re Starking zetéfığeme yenaha yéqure febağer °C 0 em re % 90 lebığe, Granny Smith me °C +3 febağem şıbğabıl’ın fay.

Yiwah’te şıpkem ğoyiğe, yéqune şığal’ıp’e hambar ğaterezığem yil’e, Golden Delicious re Starspur Golden Delicious zetéfığexer maze 5, Starking Delicious re Starkrimson Delicious ztefığexer maze 7, Granny Smith zetéfığexer maze 9 nesıfe şıbğal’ım l’eiştıx. Hanbarım yil’e şıl’ıre mıarısexeme zağore ş`ıç’e wukağexer, sımecağexer kaxeham l’eişt. Mıxer moreşte meh’ux.

Ş`ıç’e wukoağexer mıxer arı:

1. Ştın

2. Yiyağe yézğaç’re şıa wo (lı şüs’’e)

3. Ğabıl’ıp’e sığe (işö sığe )

4. Fıkade dıcı re lentisel fıkade

5. Yiqos’’ı psı yih’on (ğunce l’eğuç’e)

6. Jı h’uğe wukoğaç’e (hajığe h’uç’e, nap’oe h’uç’e)

Yisımecağexer mıxer arı:

1. Şüh’oant’e, wus’ışö şüğe

1. Kahwaşö şüğe

2. Dıcı şüğe

3. S’aşüe bğetağe (yajaşö bğetağe)

4. Şüs’’e bjığe

5. Şüs’’e şüğe

6. Şepl’ı bğetağe

Yiwah’ter bleç’ığe ğoyiğe müşquxer pesaşew met’ığoaşex. Starking Delicious’um ya qos’’ıxer nap’e fede meh’u.

Pase ğoyiğe zıh’urem etı psır meqodızı şkınım yémıqo meh’u. Golden Delicious re Starkspur Golden Delicious’ım ya şö ş`ıç’em peé psı be yağaqodızı felağe meh’u. Starkrimson Delicious zetéfığexeri pase ğoyiğe zıh’urem yaişöxer zébleh’uzı şö wukağe h’uğe mıarısexeme yaşaç’e waser kéfexı.

Zepırığazağer

Hatko Nuri Ersoy

Telif hakk tarafıma aittir basım ve yayını izine tabidir.