Granat - гранат
Yis’’exer:Adıg'e: Granat Arab: رمان Fr: grenadeTr: Nar İng: pomegranate Rus: гранат Latin:Punica granatum,
Lythraceae wunağoem şışe yimüşqu s’e be qos’’ıl’e s’exeme yaqos’’ı ç’e s’’ıqujiyexer yile, s’e be qos’’ıl’e meh’u T’eöq xefağaç’e el’e aşü´e, wo febebs’’ı zie xeğoguxeme kaşısew Anadolu re İranım be kışeğase zı müşqu ze téfığ. Türkiyem Ege re tığap’e Anadolu, xı şüs’’e bğum mı atığe l’h’ance ç’ıp’exeme doğe kaşesı.
YiMorfolojik ş´ıç’e
Mekuwoğ, Bedzewoğ mazexeme nekığe pl’ıj kızeüxe, métre 2 – 5 yafızegu yiatığağe nesışöe yipkışük’e ğumıdede şımıte çıg'ı s’’ıqume ya şışex. Yipkıxer zenç’ doğe yithapexer zepeutıxe, ç’ ç’ek’o s’’ıquxer yapıte, yiujıxer pl’ıjıx.. yinekığexeme ç’ı yapımıte, zırızew zağori zı zawle zedıyi zedıxete meh’u. Arh’oane thapexer pl’ıjışö, lı yie pımıteko şıtıx. Yimüşquxer h’uraye a goawoem fede cm 8-15 yiyınağe fedize yape wus’ışö zı h’uxece pl’ıjışö meh’u. Şöem fede işöe yie, yiqos’’ı s’e be qos’’ıl’e yis’exeme psı be yrite s’em yifızegumi ç’e s’’ıqujiyexer ya qos’’ıl’e ş´ıç’e yie şıt.
Zışhaperer
Çığ’ım kıpıç’ere müşqum qos’’ıl’ı s’exer müşqu şxıne, s’exeme kaeç’re müşqu psım wöşöne meh’u. Çığ’ım yipkışük’e, yikutamxer, yil’apsexem re kıpıcere müşquxeme ya şöxer tıpım azeğoe daiğe şıt. Yipkı şöap’exeme tanén, palizé re alkaloidxeme yaşışe Pelletierin ya xel’. Müşqu şöap’emi tanen, triterpen re maç’e alkaloitxer xel’e şıt.
Granat çığ’ım yişöap’o yipere s’’ıfıjxeme ç’etiyım yisı hamlıwxer yiğal’´ene deaığıştığ. Ay peé bılım sımecenığem pl’ı azexeme neha beremç’e şemı, çüm fede bılım yinıxeme ya ç’et’iyıme yarih’uhare hamlıwxeme ya peé ciri daiğe şıt. Şhaç’erem yibağe başe zıh’urem uğal’ıç’ feh’uzı wufesakıne başe yemıtığen faye şıt.
Granat müşqum yişö şışe gram 100 psım gram 15 şöap’o téfene zexel’e ğajöağe şayı psır nıbe p’eénığer pewupç’. Ay feşhafe s’ı udan, ç’apsexer ğojışö yirağale. Granat gu ps’’eps’’enım yüş´ağe yeç’. Nıbem yezeğınığe yiretı,
Zıtxığer
Hatko Nuri Ersoy
Telif hakk tarafıma aittir basım ve yayını izine tabidir.
лyтхьраджэаэ унагъоэм шышэ имушкIу цэ бэ кIоцIылъэ цэхэмэ якIоцIы кIэ цIыкIужиэхэр илэ, цэ бэ кIоцIылъэ мэхъу тIэоq хэфагъакIэ элъэ ашъу´э, о фэбэбцIы зиэ хэгъогухэмэ къашысэу анадолу рэ ираным бэ къышэгъасэ зы мушкIу зэ тефыгъ. туркъиэм эгэ рэ тыгъапIэ анадолу, хы шъуцIэ бгъум мы атыгъэ лъхъанджэ кIыпIэхэмэ догъэ къашэсы.
иморфоложикъ ш´ыкIэ
мэкъуогъ, бэдзэогъ мазэхэмэ нэкъыгъэ плъыж къызэухэ, метрэ 2 – 5 яфызэгу иатыгъагъэ нэсышъоэ ипкъышъукъ'э гъумыдэдэ шымытэ чъыгы цIыкIумэ я шышэх. ипкъыхэр зэнкI догъэ итхьапэхэр зэпэутыхэ, кI кIэко цIыкIухэр япытэ, иужыхэр плъыжых.. инэкъыгъэхэмэ кIы япымытэ, зырызэу загъори зы заулэ зэдыи зэдыхэтэ мэхъу. архъоанэ тхьапэхэр плъыжышъо, лы иэ пымытэкъо шытых. имушкIухэр хъурае а гоаоэм фэдэ джм 8-15 иинагъэ фэдизэ япэ уцышъо зы хъухэджэ плъыжышъо мэхъу. шъоэм фэдэ ишъоэ иэ, икIоцIы цэ бэ кIоцIылъэ ицэхэмэ псы бэ yритэ цэм ифызэгуми кIэ цIыкIужиэхэр я кIоцIылъэ ш´ыкIэ иэ шыт.
зышхьапэрэр
чъыгъым къыпыкIэрэ мушкIум кIоцIылъы цэхэр мушкIу шхынэ, цэхэмэ къаэкIрэ мушкIу псым уошъонэ мэхъу. чъыгъым ипкъышъукъ'э, икъутамхэр, илъапсэхэм рэ къыпыджэрэ мушкIухэмэ я шъохэр тыпым азэгъоэ даигъэ шыт. ипкъы шъоапIэхэмэ танен, пализе рэ алкъалоидхэмэ яшышэ пэллэтиэрин я хэлъ. мушкIу шъоапIэми танэн, тритэрпэн рэ макIэ алкъалоитхэр хэлъэ шыт.
гранат чъыгъым ишъоапIо ипэрэ цIыфыжхэмэ кIэтиым исы хьамлыухэр игъалъ´энэ дэаыгъыштыгъ. аy пэе былым сымэджэныгъэм плъы азэхэмэ нэхьа бэрэмкIэ шэмы, цум фэдэ былым иныхэмэ я кIэтIиымэ ярихъухьарэ хьамлыухэмэ я пэе джири даигъэ шыт. шхьакIэрэм ибагъэ башэ зыхъурэм угъалъыкI фэхъузы уфэсакъынэ башэ емытыгъэн фае шыт.
гранат мушкIум ишъо шышэ грам 100 псым грам 15 шъоапIо тефэнэ зэхэлъэ гъажъуагъэ шаи псыр ныбэ пIэеныгъэр пэупкI. аy фэшхьафэ цы удан, кIапсэхэр гъожышъо ирагъалэ. гранат гу пцIэпцIэным yуш´агъэ екI. ныбэм езэгъыныгъэ ирэты,
зытхыгъэр
хьаткъо нури эрсоy
|
