BJINI - бжыны
Yis’’xer: Adıg’e:Bjını, Arab: بصلTr:Soğan, Fr: oignon,İng: onion, Rus: лук Latin (alilium cepa )
Xel’ı A,B, C witaminxeme yadıjı (P) Fosfor, (I) iyot, (Si) silis, (S) txobzaşh’o minéral maddéxemre adere xeth’ıç’ınığexemç’e bayé nıbem yilejaç’e, yiğat’ıquç’e yéğapsınç’e gu, prostat sımecenığemre pankréas mılejenığem, gubjınığe sımecenığem, romatizmam, işö sımecenığem yéqu ğuthapsı be kıxefı, s’’fım yipkı xel’ı şığu başer kıxefızı maç’e yéş`ı. Zıxel’ı şxınıxeme aşüığaç’e yarétı.
KEĞASIN
Zıfayé wo
Bjınım wo zexetz’ yiş`e meh’u mafem yiç’ıhağe, yifebağe bjını ş`enım ğuneph’e fiş`e şıt. Bıjınır yapere kesığoem woşö şıatağe ºC 13 fay, şha yiwubıtığo waxtemi yişha yını h’unı peé ºC 21 şı féjé yih’uğağe wahtemi ºC 24-27 nefse febağer be h’unı fay. Pase kesıre yizetefığexeme mefenefım yiç’ıhağe sehat 10 – 12 zıh’urem şha yuwbıtı feje yizetéfığeç’e sehat 13 – 15 mefenef ç’ıhağe feyexeri meh’u. gr 100 bjınım 1.2 protoin, 0.1 dağe, 8.9 şeşuğ maddéxer, gr 8 psı, gr 12 ğuğe maddé, gr 30 (calsium) kalsiyum re cal - kalori 42 xel’.
Zéquré yat’er
Bjınır yiminéral xeth’ıç’ınığe yiko,mı pıte mı woteğu yat’em şéwbleğe pıtedede fızığedede şımıte, yikune psı zıwubıtışö, bıjını l’apsem zıwubğuşüne, şıetağe psınç’e wurilejene yi xetığaç’eç’e bayé yat’e h’une yi PH ri 6.0 – 6.5 ya fızegum yite şıtığen fay.
Zı şışağe ş`ıgum yizebleh’un
Bıjını kızışıdğasıştı xate yat’em yape ceşı lepkım şışe şış`ağağeme ay yikışnewujırem a ş`ıgum bjını şıpş`eme neha yéqu meh’u. Bjınır zı ç’ıp’em zepıte şımış`enığen fay. Zı şış`ağe ç’ıp’em yil’esit’`u yilesiş téğaqoağe şış`eğen fay.
Yat’e ğaharézıç’e
Ş`en, ğat’ısınım zı maze yipe yat’em yişıç’eç’e 1-2 zı, t’`ue yilebığığe yéqo şıtı wah’tem téğeterezağe çöabzeç’e yat’er jöğen fay. Yat’e tekejıxer ğatekoağe yat’e şıum kıtehağe wus’ı lapse zexel’ıxer wukobzını peé kith’ laşö yéwonığen fay. Areştew ş`ıgur kabze yi işo zenç’ıbze ğaherezığe h’uşt. Bjınım yat’e ş`eğım şha yuwbıte yını zereéh’uharem peé yat’er zıwubeştı fede ade wadeç’e yat’er mılelejığen fay. Yat’er lanle, şabe ğaharezığen fay.
Ş`en Ğat’ısın
Bıjınır doğe kewkozenını peé yapere ş`enığeç’e ş`eğen fay
1 - Bjını ç’exer xate yat’em xewtağaç’eç’e bjınışha keğasın
ç’exemç’e bjınışha kedğasını peé cm 30 yazepeşışağe yat’em xeğath’ığe çezuwxeme ç’exer mibzer maçinemç’e yaş`e. Kemıç’ıne ç’e zereh’uştı şınağoç’e ç’exer zewuj zewuje ujö xelha kızıçırem kışnewujı zeteç’ağe keç’ığexer zexaçıjızı zepeşıje yaş`ıjıx. Ç’exer keç’ısağe, yat’e şıum kıztehağer mafe 15 zıh’urem, bjınım kıdeç’ığe pemış`ı wus’ıxer xexığenı peé yat’em jı kişenı peé yapere cüçönır ş`ığen fay. Ay thamafiş tahamafip’l’`ı kışnewujıremi zetéç’ağe keç’ığexer cm 6 – 10 yafızegu zepeşışağe h’une zexetçıgorem yat’oanere cüçönır ş`ığen fay. Zı dekarm yifızeguğaç’eç’e 2 kilo ç’e xewteğen fay.
2 – Yape bjını ç’exemç’e bjını şha jğeyıxer keğasınır, yıkışnenewujırem axer xatem xeğat’ıshağe bjınışha yını keğasıjınır.
Bıjınışha jğeyıxer kebğasını peé kızşıdğasıştı koaje ç’ıp’em yiwoaşö qoaç’eç’e zeblih’o, yéquştı mazem téğaterezağe (mezay mazemre melıl’feğ mazemem) yafızegu téğaterezağe, naha beremç’e cm 120 – 150 yibuh’uğe metre 3 – 5 yiç’ıhağe cm 15 – 20 yiatığağe hasexeme zı metre pl’`emiyım gr 5 téfenığaç’eç’e bjını ç’exer xewutenızı kışnewujım xewutağe ç’exer yiğabıl’ıfe yişıu yat’e yébzı zexl’ p’oae téttekojışt. Yişıu başe dede mıh’o t’eoq tuwubejınzı yişıuç’e psı tédğapsesejınızı haser dğaws’’ınıjışt. Ç’exer mafe10 – 15 yiqos’’ı keç’ısenızı yat’e şıum kıtéhaştıx. Yéqo h’uç’e zie h’uğe ş`aç’em maze 5 – 6 kışnewujı bjınışha jğeyıxer wuğoyışüne h’uştıx.
3 – Bjını ç’ısexeç’e bjını kebğasınır
Bjını ç’e ş`aç’er mıy yiperem ketotağam fede meh’u bjını ç’ıse kebğasını peé koajem yiwoaşö qoaç’eç’e zeblih’o mazem téğaterezağe mezay mazemre melıl’feğ mazemem yafızegu téğaterezağe, naha beremç’e cm 120 – 150 yibuh’uğe metre 3 – 5 yiç’ıhağe cm 15 – 20 yiatığağe hasexeme zı metre pl’`emiyım 5 gr téfene bjını ç’exer xewutenızı kışnewujım xewutağe ç’exer yiğabıl’ıfe yişıu yat’e yébzı zexl’ p’oae téttékojışt. Yişıu başe dede mıh’o t’eöq tuwubejınzı yişıuç’e psı tédğapsesejınızı haser dğaws’’ınıjışt. Ç’exer mafe10 – 15 ım yiqos’’ı keç’ısenızı yat’e şıum kıtéhaştıx. Bğat’ısışüne fedize yinı zıh’uxeç’e xatem yat’e xeçığexeme yafızeguxeme cm 6 - 10 ya ze peşışağe psıç’e ğawus’’ınığe çezuw çezuwe ğatısığew kışnewujımi psı yétığen fay.
Yanaha ékonomik ş`aç’er bjını ç’er xatem ç’eé maçineç’e xewtenır arı. Mı ş`aç’em peé xate yat’er bjıha ğem doğe ğaherezığen fay. Xatem yiş`ıgu zı dekarm yişıu ton 2 – 4 bılım yébzı sığe tétekoağe cm 15 – 20 yik’uwağe jöğen fay. Ğatxem yat’em yilebıbığe jönım yéqoe zıhure wah’tem éjüç’ıjığe laşö, kith’ yéweğew tekejıxer ğatekoğe low yirişejığe yat’er ğat’ısığen fay. Ay kışnewujı bjını ç’exer maçineç’e xepl’haşt, zı dekarm gr/da 500 téfene h’un fay. Ç’exer Pnömatik mibzer maçineç’e zıxepl’harem zı dekarm gr 200 ç’e téfene meh’u. Bjını ç’er zı xepl’haştı yat’em yifebağe ºC 10-12 h’unı fay. Çezuwxeme yaze peşıjağe fızeguri cm 20 – 30 h’un fay. Ç’exer keç’ıxe ya atığağe cm 10 zıh’urem zepeblağedede keç’ığe bjını ç’ısexeme yaze peşışağe cm 2 – 5 h’une a ç’e ğaterezığen fay.
( şha s’’qu zıwbıtırexeme ya zepeşıjağe cm 2 şha yını zıwbıtırexeme ya zepeşıjağe cm 5 h’uşt) wus’ı hawliyé kıxemıç’enı peé wus’ı zığal’`e yéwojığen fay.
Yébzı yétıç’e
Zı dekarm ton 4 – 6 bjınışha kipxını peé zı dekarm kg 15 (N) Azot kabze, kg 10 (P) fosfor kabze, 1 kg 5 (K) potasyum kabze yétığen fay. Fosforum yizeç’erer, azotumre potasyumum 1/3 ş`enığom l’egu yébzı h’une yétığe kenere azot, potasyum yébzımı yiznıkor bjını xeğat’ıshağom zı maze zı téş`erem yétığe, adere kenejıreri bjınım şha yuwbıtı zıfejerem yétıjığen fay. Yébzı yétıç’em azotur neha be zeptıre bjınır neha yınışüxe yéş`ı şhaç’erem azot yébzır başe kızfeqorem bjını şham yi qos’’ı qos’’ımıl’e şıl’ınım yémıqo ş`exe şüne yéş`ı.
YÉPL’IÇ’E
Cüçön
Ğatısığem şeğawblağe yiç’ıhağe cm 10-15 woh’ufe yat’em jı kışenı, kıxeç’ağe wus’ıxer xepxını peé zı cüçonığo ş`ığe, yiyını h’uç’eç’e, wus’ı kıxaç’eremç’e cüçoğu 3 - 4 feyene meh’u.
Psı éğahan
Bjınır kesıfe yikune woşkı keşkıme (mm 450-500) psı émığahami h’uşt. Kemışkıme psı yétığen fay. Yanaha yéqo psı yétıç’er tébğaşke psı yétınır arı. 1-2 zı t’`u psı yétığor yéku şha wubıtığom psı yémıtığen fay.
Bjınım kequre sımecenığexer
Mildiyö, bjını zıjöre sımecenığe
Bjınım yiyağe yézğaç’ıre has’’ wus’ıxer
Bjını baz’e, bıjını ç’ı nématod
Bjını şükoant’e keğasıç’e
Naha bere bjını şha jğey ş`aç’eç’e keğasıx. neha keğasın ş`aç’er çezuw çezuwe çezuwxeme yaze peşıjağe cm 15 – 20 h’une bjını jğeyıme yafızeguri cm 1 – 2 h’une ğat’ısığen fay.
ĞOYIN
Bjını s’’ıne şükoant’e wuğoyıç’e:
Bjınıxeme yağumığe Ø cm 1 – 2 zıh’urem yiçığen fay. Yil’apsexer wukobzığe yi işö tél’ı thapexer téwukobzıç’ığe psıç’e thaiğen fay. Kışnewujım pxırı ş`ığe bez’erım yadğaşeştıx.
Bjını şha ğuğo ğoyıç’e:
Bjını şha ğoyınığor kınemısı rep’ç’e maze 1 - 1,5 yape psı eğahanır pwup’ş`ığen fay. Bjını şhaxer yiyınağeğem nese yithapexer gojı h’o zıféjerem ş`ıgu şıum kıténere yipkıxer ğağol’ığe ş`ıgum téwt’onç’en fay, mafe 15-20 kışnewujı yithapexer zeç’e pığuç’ıjıştıx, bjını şhaxeri ş`ıgum kıexıjığe ş`ıgu şıum tél’e mafe 5-10 şıdğal’ığe tığem yédğawuğe dğağun fay. Bjınır yat’em a ç’e, şüaneç’e maçine kıxexıç’eç’e kıxepxı meh’u. Ğuğe bjınışhaxeme yapığuç’ığexer pıwup’ç’ığe kilo 20 – 25 yifene jı kişe ğoane be zie h’ağe dızıwo xeme yaril’hağe şap’em neğasığen fay. Başere şımıl’e pşeştı bjınışhaxer tığem yebğawo wumığağo şap’em nesımi h’uşt.
