Psıçü – Bat’ - псыцу – батI
Yis’’exer: Adıg’e: Psıçü – Bat’ Arab: جاموس الماء Tr: Manda, camız, kömüş,İn: Water buffalo. Fr: Buffle d'eau, Rus: Водяной буйвол Latin: Bovinae
Bje zıtétxer (Bovidae) wunağoem, (Bovinae) yixere blımxer wunağoem şışe zı zetéfığ. Nehaberemç’e wunerıp’uç’e yaş`e. Dünayem ığeasağe bat’xer maé kıténağ. Tetıbze fede bze başem yis’’e psım dıpıte yao "Water buffalo" teri psıçü yéto şhaç’rem çür h’ur arı. Yipş`at’e hêdanxer adere blımxeme yadiyiç’e %10 neha maé zereşıtım peé febağer derece 30 yipşe zıh’urem yapkı yifebağe pş`at’eç’e zixağaç’ışürep. Areşte zıh’urem yametabolizma mewuko. Ay yipe keç’ınıxe peé fabe mafem zéğawşıateğıne mafem zı t’u zı şe psım xehanfaye meh’ux. Ay peé woğu xeğoguxeme zıxahaşüştı psı ğawuçöağe yafamğahazerıme şıp’um l’eiştxep. Bat’xer febaşem zeremıquxerem fede şıemç’i maxex. Febağer derece 0 yixe kızeéfexırem şıa l’`e fejex txıtxıgorem şıa zerel’`erer kağal’ağo. Şıam başere kızxenerem mıl’`epemi yiçı s’ıpe meştızı yerışı meh’uzı pezı. Şıam kıxenağe yikune énérji xixıne şxını zimığotırem yimetabolizma mewukozı yişejıyaşexemre yişü`ı lejaç’e yimıko yéş`ızı mal’`e.
Keh'uğaé psıçüm psıçütan yirao.
Yiş`ıç’exer
Bat’ım yiatığe cm 180 yiç’ıhağe metre 3 , yiwoteğuğo 1 tonum nesışü. Şhaç’erem mı pşığexer neha beremç’e mıarısağe bat’xeme yatel’eğul’`e. Wunerıp’u bat’xer yi woteğuğo kilo 500`ım yipşe kaqorem başe wutéterezem l’eirep. Yapkıxer adere blımxeme yapkı fede ph’eçayım fed. Mığeasağe bat’xeme yaşö yéjaşö, kahwaşö, şüs’’e meh’u. wunerıp’u bat’xeme a şöxeme yadiyi fıjı – şüs’’e kolen, fjıbze zaé şö ziexeri meh’u. Bat’xeme h’ume yazako şımıte bzıxemi bje yatét. Zağore zetéfığeme ya bjexer zenç’e yibğu t’umç’e zeeç’ığe meh’u, aderexeme ya bjexeri h’urayem fede ont’ağe yipşatıkıç’e ğaşığe meh’ux. Bjexeme yaç’ıhağe zı metre fedize ç’ıhaşe meh’uşü. Bzıxeme yabjexer h’uxeme yadiyiç’e t’eöq neha ç’ak’o meh’u. bje ç’ak’o zie bat’ zetéfığexeri şıex. Yil’ebjanexer hazere zeeç’e zereşıtır psıns’’eme yaşızéqoç’e yéğarehatı . Bat’xer yabje ş`ıç’exemç’e zediş`ığxeme yazetéç’ıx. Mıxer , Murrah, Xıfıj, Jaffarabadi re psıns’’e bat’xer. Murrah zetéfığem diş`iğıxeme yabje s’’ıquxe h’uraye ont’ağe şıtıx. Xıfız zediğıxeme yabjexer yıpşeç’ yixe kexi yiwujıç’e yiğazağe şıtıx. Jaffara bat’xeme ya bjexer yixe ç’ıha kexığe yiş`erış`e yipşe ziontejığe yis’ıpe h’uraye ziğaşığe şıtıx. Psıns’’e bat’xeme yabjexer ğumıxew, ç’ıhaşe şıtıx.
Yazebg’ırıç’ıç’e
Bat’xer zışıpsewure coğrafyar qotekesi neha zejü h’uğe. Pleistozíon l’eh’anım Tığemıwo Afrika'm şıpsewuştığe bat’xer zereşıağer yaş`e. Çin, Hindistan re Tığap’etığekıéç’ıp’e Asya'm yidiyı Mezopotamya'm yipesere l’eh’anım be şıbeğoağe şıtığe yao. Nepe ta bat’xer yağaasağe ta bat’xer mıasağe l’epkım şışıx? Zexepfınıxer kinı. Zağorexer yağeasağe kışnewujım şharuwt’up’şe kenejığexe şıtıx. Tayland, Kamboçya, Laos re Vietnam'ım mıasağe bat’ kimınejığeç’e yégupsısıx. Mıasağe bat’ şıph’e zebg’ırıç’ığe arh’oğuxew Nepal, Bhutan re Hindistan'ım Assam, Madhya Pradesh, Meghalaya re Arunachal Pradesh kale ç’ıp’exeme yaşepsewux. Tayland'ım yi Tığekohap’e re Sri Lanka'm şıpsewure bat’xer mıasağe bat’ şıph’e şıtışımıtım neperemç’i yagu témpsafe zepakudiyi. Bat’xer psıl’e, psıs’’e, psıh’o ujı t’oaç’ew xeğogu bıh’uxeme şıpsewune yaqux. Bat’xeme yaşöxer ujüşew, ç’aps’’aşö zereşıtım peé febaşe zıh’urem ziğawşıateğıne ş`exe psım xehan fay. Pısım zıxeharem zeğawşıeteğı yiç’i yıişö tesı has’’wus’’xemi yeapıç’ığe meh’u. mafkesi zı shat zawule psım xesıx. Psım kızxeç’ıjxerem yaişö yepş`ıre psıncıxer ğuşe téteku nesıfe baz’e, arğoy fede has’’wus’’xeme yaşewh’ume.
Yaşıaç’e
Asya'm asağe bat’xer, asağew yiş`erış`e şharwut’upş`ı h’ujığe şepsewu. Mıasağe bat’xer Avustralya'm zereşıem peé axeme yaşıaç’e ay neha şıpepl’ıhax. Bat’xer 30 fedizir zediş`iğe arh’oğuxer yaş`ızı mıxer xeğozağe zı bat’ı bzım yi perıtığeç’ zéqoex. Bzı ş`exer arh’oğum kıxenex, şhaç’erem yinıbj yil’esı 2 nesığe h’uxer arh’oğum xafı. Nıbjie bat’ h’uxeme 10 yafedizır zedéğusexezı zı arh’oğu meh’ux. L’ıh’uğoem (Onığe mazem) bat’ h’uxer bzıxeme yawujı yéhax. L’ıh’uğoem yikışnewujı yiş`erış`eh’uxer zıxafıjızı keh’uğaé bat’xemre bzıxer kızexenex. Lımıh’ujışünı fedize jı h’uğe bat’ h’uxer arh’oğum xeç’ızı yazako psewune fejex. Zağori neha nıbjié bat’ h’um jıdede h’uğe bat’xer zıxafı. Bzıxer yil’es 2 ze ğume kenex. Yağumığo mafe 320 yekudiyi. Yil’feğum kilo 40 yi woteğuğe z ışırı kélfı. Şırıxer yil’es nıko fedize yane yişep’s’’aneç’e zızağaşxeirem yikışnewujı axemi wus’ı yah’u fejex. Yiles 2-3 `ım zıbleç’ırem yéj yabeğoğu nıbjım nesıx. Mıasağe bat’xeme yağaş`e yil’es 25 . wunerıp’u bat’xeme yağaş`e neha ç’ıha meh’u. Bat’xer psı ujıxeme kauç’ere wus’ı, şüh’ot’eğaç’exer yaşxı. Yapiyxer asl’an, kaplanxer arı. Kaplanxeme neha beremç’e yaşırıxer yaşüaşxı. Sımace h’uğew yal’ıqoşüremre yizako psewurw bat’xer yawuax. Bat’ arh’oğum yéqol’`eşüxerep. Bat’ zedıiş`ığıme kaplanır yağaşınezı ç’afı zağori bjeç’e yépıcıxezı yawuç’ı.
zışhaperer
Bat’xer pirinç ş`ap’exeme yaşağalaje, hal’e zeraha, zeraşe. Yişep’s’’ane, yilı, yişö peé adere blım l’epkıxeme kapıhare sımecenığeme yazeğe zı pkı ş`ıç’e zeriem peé yap’u. Bat’ şep’s’’aner üju meh’u.
Bat’ l’epkıxer
Baladi: Mısır'ım yi Tığap’e xeğogum: Hal’e, şep’s’’ane bılım.
Saidi, Mısır'ım yi Tğemıwo Hal’e, şep’s’’ane bılım.
Kundi, Hindistan/ Sindhi; yi şep’s’’ane peé yap’ şüıs’’aşö bat’ yinışe zı l’epkı zetéfığ.
Murrah, Hindistan/ Haryana, Punjab; yenaha be şep’s’’ane kezıtıre zı l’epkı zetéfığ. Dünayem yizeç’erem yiraşe.
Nili-Ravi, Hindistan/ Punjab; şep’s’’ane bat’ır; yipk şüıs’’e yinape fıjı kolenı, yibjexer ç’ak’oded.
Pandharpuri, Hindistan/ Maharashtra; şep’s’’ane bat’ır; yipk şüıs’’e, yibjexeme yaç’ıhağe cm. 150 fedize ç’ıhaşex.
Malaii bat’ır, Tığap’e Asya; Hal’e bılım; yipk yéjaşö, yibjexeme yayınığe fızegum yite meh’u.
Zıtxığer
Hatko Nuri Ersoy
Telif hakk tarafıma aittir basım ve yayını izine tabidir.
