Tığuj - тыгъуж
Yis’’exer: Adıg’e: Tığuj Arab: الذئب Tr:Kurt, İn:Wolf Fr:Loup Rus:волк Latin: Canidae
Tığuj (Canis lupus), hamdexeme (Canidae) yawunağo şışım yeneha be yizetéfığe ziér arı. Har zı wunağo yixere zetéfığer arew tığujım feşıtıper arı.
Yiş`ıç’exer:
Neha peblağeç’e wuzpıpl’ıharem, yipk ham neha ç’ıha, yibğegupe neha atığe neha p’aé zereşıtır wol’eğuşü. Tığujxeme yaşha yinı, thaqumexer ç’ak’o, yiç’ pras’ew, ç’ım yiç’ıhağe yipkı ç’ıhağem, şım yizırem fediz. Ya işöxer yizetéfığemre zışıpsewure xeğoguç’e zebleh’uğo şıt. Fıjışö, ğojışö, th’opl’ışö, yéjaşö, şü`ıs’’e fede şö zetéfığexer yie meh’ux.
Avrupa'm re Asya'm febaşe mıh’ure xek’ume, tığuj path’oxer neha be yarit. Tığemıwoe bğum yixek’uxeme tığuj şü`ıs’’e re fıjıme neha bere waşıtéteraze meh’u.
Tığujların ya yinığe yaç’ıp’em yépxığe zébléh’u.
* Yenaha tığuj yinıxer Letonya, Fıjı Rusya, Alaska re Kanada'm şıex. Yaç’ıhağe cm. 160 (+ yiç’e cm.52) fedize, l’akom téte yiatığağe cm. 80 nesı. Mı tığujıme yawoteğuğo kilo 80 nesışü.
* Yenaha tığuj s’’ıquxer Fızegu, Tığekıéç’ıp’e bğu xeğoguxemre Arap Xıt’ıgunıkom şepsewux. Yaç’ıhağe cm. 80 (+ yiç’e cm.29) yiwoteğuğe kilo 20 nesı. Yağaş`e yil’es 24 fediz.
Ha mre Tığujıme yazebleh’uğo ş`ıç’exer:
Tığujxemre haxer zexepfım wol’eimi, zağoremi zı tığujır tığuja mıtığuja zexepfınır kinı meh’u
* Tığujxeme yaç’exer neha berem wuzenç’ığe, zağotemi t’eöqdede zdade yéwubıtı, şaç’erem haxeme yaç’exer neha berem zade ont’ağe yawubıtı.
* Yaşha ş`ıç’em zetéfığe be yie şıt. Nem yiatığe, thaqume qos’’ır, jepkım re pızıwupş`ıre s’exer tığujxeme yayém re haxeme yayéxer zefedexep.
* Tığujxer zı yil’esım ze mal’fex. Haxer neha beremç’e zı yil’esım t’uo mal’fex.
* l’ako wujımç’e ham yil’ako wuja, tığujım yil’ako wuja zexepfışünı peé yil’ıtağemç’e kıxeşı. Tığujxeme yawujıre l’akoxer, yipere l’akor zıtéwuçöağem téwuçö. Adereri zı tığujı zawule zeç’erıte zıqoxerem yape yiti tığujır zıtéwuçöre ç’ıp’em yil’e wujı yiwujıremç’e kıl’ıqore tığujxeri yatéwuçöxegorem zel’eqox. Areşteç’e l’e wjır zı tığujım yiye yaşüeşew meh’u. Haxeri yiwujıre l’akomre yipere l’akor zıtéwuçörem yifızegu yiwujırexer téwuçöağe meh’u.
Yazebg’ırıç’ıç’e:
Pesere s’’ıfıxer argane ofıre haywan p’unığem femıjexe rapş`e, tığujxer dünayém yenaha be şıbeğoağe haşüh’ureu haywanığex. Avrasya'mç’erem, Tığemıwo Afrika reTığemıwo Amerika'm şıbağex. Şhaç’erem Tığekohap’e Avrupa`m fede s’’ıfıxe başe zışıt’ısığe l’eşığe düwelxeme yas’’ıfıxemeç’e yal’ep yağaqodığ. Neperemç’e tğujxer; Tığekıéç’ıp’e Avrupa, Balkan Xıt’ıgu nıkor, Kanada, Sibirya, Moğolistan re İran'ım fede düwelxeme yarıs. Yézeğıç’e zie tığujxer, Tığemıwo kupem yimılı xek’um, Fızegu Asya'm re Tığemıwo Amerika'm yipşeh’oaç’e xek’ume yafede yiwo ş`ıç’e zetéfığe xeğogume yaşepsewuşüx. Tığujıme yenaha berer, xaşöxemre mezıxeme yaşepsewux.
yazetéfığexer
Tığujxeme yayixere zetéfığem peé l’eğuç’e zetéfığexer şıex. Yawujıre yil’esım yiş`enığe s’’ıfıme yafızegu, yil’epk wuxığew 2, yil’epk psewure 13 yixere zetéfığe yie yadağew yixere zetéfıç’er yağau féjağex.
|
Yixere zetéfığ
|
Ş`enığe
yis’’e
|
Yişıtıç’e
|
Pesere yizebg’ırıç’ıç’e
|
|
|
|
Canis lupus arctos
|
Psaw
|
|
|
|
Fızegu yinı, fıjışö ğojışö, s’ı ç’ıhaxer yatét. Wuwua h’une zereşıtım peé başere watéterazerep.
|
|
|
|
Canis lupus lycaon
|
Şınağo
|
Tığap’etğekıéç’ıp’e Kanada, Tığekıéç’ıp’e ABD
|
|
yixere zetéfığe yinı. Tüy rengi kahverengi, beyaz ve siyah arası değişir. Kanada'nın bazı bölgelerinde wuwanım wufit
|
|
|
|
Canis lupus nubilus
|
Psaw
|
Müjöal’e mezım yitığap’e, Fızegu, Tığekıéç’ıp’e reTığemıwo Tığekıéç’ıp’e Kanada,Tğap’etığekohap’e Kanada re Tığap’etğekıéç’ıp’e Alaska
|
|
Fızegu yinı. Neha beremç’e yéjaşö, şü`ıs’’e, ğojışö, th’opl’ışö. ABD'em yenaha be şızebg’ırıç’ığe yixere zetéfığe tığujır arı. Kanada'm şıwuanım wufit
|
|
|
|
Canis lupus occidentalis
|
Psaw
|
Alaska, Tığemıwo Müjöal’e mezıxer, Tığekohap’e re Fızegu Kanada
|
|
yixere zetéfığ yinı. Neha beremç’e şü`ıs’’e, yéjaşö, kahwaşö. Alaska reKanada'm şıwuwanım wufit
|
|
|
|
Canis lupus baileyi
|
Yil’eph’ mewuxı bet
|
|
|
yixere zetéfığe s’’ıqu. Neha beremç’e ğojışö, th’opl’ışö. Şhafite şıexeme yal’ıtağe 35-50, haywanat xatexeme 300 peblağe yaris. Yağağune.
|
|
|
|
Canis lupus albus
|
Psaw
|
|
|
Yinışeded. Ğojı cefışö, yéjaşö. Wuwuanım wufit
|
|
|
|
Canis lupus communis
|
Maé meh’ux
|
Fızegu Rusya
|
|
yixere zetéfığe yinı. Wuwuanım wufit
|
|
|
|
Canis lupus lupus
|
Psaw
|
Avrupa, İskandinavya, Rusya, Çin, Moğolistan, Himalaya
|
|
Fızegu yinı. Yéjaşö, kahwaşö. Avrasya'm yenaha be şıe yixere zetéfığer arı. Zeraşüeş`ıremç’e yal’ıtağe: 100.000. zağore düwelme şıwowuaşüx.
|
|
|
|
Canis lupus italicus
|
Şınağoem ét
|
|
|
Fızegu yinı. İşö zetéfığe wol’eğux. Yağağune.
|
|
|
|
Canis lupus cubanensis
|
Yil’eph’ mewuxı bet
|
Xışüıs’’emr Hazar xım yafızegu
|
|
yixere zetéfığe s’’ıquşe. Yiyağe keqo haywane zeral’ıterem peé wuwuam wol’eix.
|
|
|
|
Canis lupus hattai
|
Yil’eph’ wuxığe
|
|
|
yixere zetéfığe s’’ıqu. Yawujı kenağe zı zakor yil’es 1889 `masteç’e awu yirati yağal’`ağ.
|
|
|
|
Canis lupus hodophilax
|
Yil’eph’ wuxığe
|
Japon Xıt’ıguxer; Honşu, Şikoku re Kiuşu
|
Yaş`ejıre yenaha tığuj s’’ıqu, yixere zetéfığer arığ. Yil’epk yil’es Soyu 1905`ım haşüh’ureu sımecağem yiril’`ıç’ıxi yal’epk wuxığe.
|
|
|
|
Canis lupus pallipes
|
Şınağo, Maé meh’ux
|
|
|
yixere zetéfığe s’’ıquded. Ğojıcefışö, kahwaşö, pşeh’oaşö, th’opl’ışö. Yis’ıxer ç’ak’ox. Yiyağe keqo haywane zeral’ıterem peé wuwuam wol’eix.
|
|
|
|
Canis lupus arabs
|
Yil’eph’ mewuxı bet
|
|
|
yixere zetéfığe s’’ıquded. Kahwaşö s’ı ç’ak’oxer tét. Yiyağe keqo haywane zeral’ıterem peé wuwuam wol’eix.
|
|
|
|
Canis lupus lupaster
|
Yil’eph’ mewuxı bet
|
Tığemıwo Afrika
|
|
yixere zetéfığe s’’ıqu. Nehaberer tıjınışö yéjaşö, kahwaşö. Zağorededem wutéteraze.
|
|
