Ćajğ - кIажгъ
Yis’’exer: Adıg’e:Çajğ, Arab: سنجاب Tr:Sincap, İn: Squirrel, Fr: Écureuil, Rus: Белка, Latin: Sciuridae
Ç’ajğ, ç’ajğımdexer (Sciuridae) wunağom şışe ç’e s’ı ç’ıha, s’eğoqo bz’aşö zetéfığeme yazedis’’er arı.
Yiş`ıç’exer
Yipkı şıuxer ğojı zeexığeşöm şewuble plıjışö kahwaşöm re şü`ıs’’eşöm nesıfe zébléh’u. yixere bğur zeç’e fıjışö. Txıbziy zie haywanxeme yaşış. Ş`ımafem yis’ı s’ıpexeme ypıl’ı pigmentım yibağe mebağo. Ay peé pl’ıjışö şıtıxer, ş`ımafem neha ç’ep’s’’aşö mel’ağo. Yiç’e s’ıxer ç’ıha, yiç’e yitxis’’e tiréwubğeşü. Yinexer yinı lıde şıt. Yithaqume s’ıpeme, ş`ımafem neha be h’ure s’ı ap’e yapıt. Yiwujıre l’akome neha qoaş`e yaxel’ew neha ç’ıha şıtıx. Yaç’ıhağe santim 18-25 yafızegu, yiç’e ç’ıhağeri cm 14-20 yafızegu meh’u.
zışıpsewurexer
mezıxem re çıg’ıl’e ç’ıp’xer, parkxeme yaşepsewux. Ş`ımafe şiyem ğol’ıxerep şhaç’erem ş`ımafe şıam zı mefe zawule yéğawutabjex. Yal’ıh’ujığom pemış`ıre wah’tem yazako mepsewux. Değo deçöh’oyéşü, map’ç’ex, yawah’tem yizeç’erem peblağer ç’ıg’ı şıum tése bléğaç’ıx. Çıg’ım yipkı yişha yixe yişha yipşe deqoayéşü, k’éxışüx. Mafere mehaqozéqox. Pşediypere elkendı wah’tem neha haqozéqoaşe meh’ux. 0-3 mazem yitıxe wunem şéğasağe ç’ajğxer wunerıp’u meh’uşü. Wunerıp’o zébğasexerem wune ğuse haqozéqoşe meh’ux.
Zışıpsewure ç’ıp’exer
Xıfıj xıt’ıguxem re İzlanda`m pemış`e Avrupa’m şıfeje, Japonya’m nesıfe zebg’ırıç’ığex. Türkiye’m Tığekohap’e xışü`ıs’’e xek’um Trakya, Tığekıéç’ıp’e xışüı`s’’e xek’um, Tığemıwotığekıéç’ıp’e Anadolum re fızegu xı şü`ıs’’e xek’uxeme yaşepsewux.
Yabeğoaç’e
Şüne féjağe kutamem şhalwuı bzıwume yawuğonığe ğoaneme amırıme yéjıme, yiuze cm. 30-40 fedize yawuğonıre ğoneme h’ureyabze zı nıbğe yiraş`ıha. Nıbğem yiupe yixe yéğazıxığe zereşıtım peé adere bzıwu nıbğexemre are psınç’e zexepfım wol’ei. Nıbğem yiqos’’ı ph’es’ıxemç’e yéwubğe. Zı psewup’e ç’ıp’em zı nıbğem neha nıbğe be şaş`ı, zıdaığı. Zı yil’esım zı t’u l’feğum 2-7 yafızegu şırı kal’fı. Zı yil’esım 40 şırı kezıl’fığexeri yal’eğuğ. Yane nıbğem yiç’ıne zıh’urem nıbğem yiupe re şırıme yaşıuxeme wus’xer yatireh’o. Yifzeguğeç’e yağaş`e yil’es blım fediz.
Yaşxaç’e
Wostığaye çıg’ıme yaç’exer, de, dejiye, h’ırs’e, hau, t’emığexer, çıg’ı işö ş`anexer, has’’wus’’xer, s’’iğxemre bzıwu şırıxer yaşxı. Ç’exemre şöap’e zıtél’ı şxınıxer zırıze yat’em irat’egorem yağabıl’ıx. Amırıme çıg’ı ğoaneme yaqos’’ı şızeöğaş`e.
Ç’ajğxeme yağabıl’re ç’exeme yazağorexer yağotıjırep. Yamığotıje ş`ıgu ş`eğım kiénağe mı ç’exer keç’ıxezı çıg’ı ğat’ısınımç’e apıağu meh’ux.
Ç’ajğxer, yaşö peé yawuax. Türkiye’m ya bağe qotekesi neha maç’e meh’u. mafe haşüh’ureuxeme yawuax.
Zağore yizetéfığexer
Dışe cedıguşö ş`ıgu ç’ajğır (Spermophilus lateralis)
Path’o ç’ajğ (Sciurus carolinensis)
Th’opl’ı ç’ajğ (Sciurus vulgaris)
Sibirya ğath’ığeşö ç’ajğır (Tamias sibiricus)
Ç’ajğımdexer wunağor, yixere 5 wunağo, 51 l’epk re 278 zetéfığem zetéç’ı.
* Wunağo Sciuridae
* Yixere wunağo Ratufinae
* Ratufa (yinıj ç’ajğxer)
* Yixere wunağo Sciurillinae
* Sciurillus
* Yixere wunağo Sciurinae
* Zedeşış Sciurini
* Microsciurus
* Rheithrosciurus
* Sciurus
* Syntheosciurus
* Tamiasciurus (Amerika th’opl’ı ç’ajğxer)
* Zedeşış Pteromyini
* Aeretes
* Aeromys
* Belomys
* Biswamoyopterus
* Eoglaucomys
* Eupetaurus
* Glaucomys
* Hylopetes
* Iomys
* Petaurillus
* Petaurista
* Petinomys
* Pteromys
* Pteromyscus
* Trogopterus
* Yixere wunağo Callosciurinae
* Callosciurus (Tığekıéç’ıp’e çıg’ı ç’ajğxer)
* Dremomys
* Exilisciurus
* Funambulus (Asya palmiye ç’ajğxer)
* Glyphotes
* Hyosciurus
* Lariscus
* Menetes
* Nannosciurus
* Prosciurillus
* Rubrisciurus
* Sundasciurus
* Tamiops
* Yixere wunağoXerinae
* Zedeşış Xerini
* Atlantoxerus
* Spermophilopsis
* Xerus
* Zedeşış Protoxerini
* Epixerus
* Funisciurus
* Heliosciurus
* Myosciurus
* Paraxerus
* Protoxerus
* Zedeşış Marmotini (Marmotlar)
* Ammospermophilus
* Cynomys
* Marmota
* Sciurotamias
* Spermophilus
* Tamias
