Hanṫıraṕiy - Keneğabıl’ - хьантIырапIи - къэнэгъабылъ
Yis’’exer: Adıg’e: Hant’ırap’iy - Keneğabıl’ Arab: فراشة Tr:Kelebek, İn:Butterfly, Fr: le papillon, Rus: бабочка Latin: Lepidoptera
Hant’ırap’iy, has’’wus’’ıxer, pul tame ziexer amırıme hant’ırap’iyxer (Lepidoptera) k’upım tame zıpıtıme yazeç’erem yiraore s’’e, 150.000 fedize yizetéfığer yaş`ejı.
Yapkıxer ğurje zetél’ıç’em fede ğalağe pulxemç’e wuh’umağe. Pulxeme yaséıpexer s’ı ğapl’`ağe zeeç’ığe bıh’o şıtıx, maé zısısıxerem peç’ıx. Tame zedit’u meh’ux, tamexeme yayinağe yizetéfığem yépxığe zébleh’u. yizetéfığe maém re zağore zetéfığeme yabzıxeme tame yapıtep. Yajexeme yéşü`ınl’ı ş`ıç’e yie pelıtfem fedex. Femıyéne zıh’urem yişha ş`eğı zebleont’eç’ığew tiréwut’uanç’e. Şöwk’upse yaşü`ınl’ı. Nekığeme yaşöwk’upse aşü`ığem yiwujıre yil’akoxemç’e yepl’ıx. Aşü`ığe zexezfıe pkıjiyexer yil’akoxeme yapığaç’ağe şıt. Yil’akoxemç’e nekığem yipsı yépl’ıx. Yagu zéurem zebleont’eç’ığew tiriwut’uonç’ağe yipelıtfe yéşayézı peşıjemç’e yiraşü`ınl’ı.
Nekığe sapeç’e (polen) psewure "Micropterygidae" hant’ırap’iy zetéfığem yije ş`ıç’e wus’eun ş`ıç’e yie şt. S’xer zıtétı yişha yinıhazere hago ne t’`u re fı ne (osel) t’u yae şıt.
Hant’ırap’iyxer yahaqozéqoğumç’e, şeşım haqozéqore hant’ırap’iyxe, mafem haqozéqore hant’ırap’iyxer h’une t’um zetéç’ıx. Şeşı hant’ırap’iyxer woteğu ğumı yapkıxemç’e şeşıre mezaxem mebıbıx. Ya antenxer s’ım fede psığoabze yas’ıpexer paps’’e şıtıx. Zağore zetéfığeme ya antenxeme zegote s’ı zawule zeretétım peé majem fede l’ğuç’e yae meh’ux. Neha beremç’e yaşöxer şöak’ox. Fabje mebıbıx. Mı bıbaqoxer adere hant’ırap’iyxeme yadiyiç’e neha fabje mebıbıxemi neha wah’te maé mebıbışüx. Şınağo kazequrem zexeh’uşüt`ıxezı şhafı bğuxeme zebg’ıreç’ıx, şınağor zıbleç’ırem yiş`erış`e kızerewuğoyijıx.
Mafe hant’ırap’iyxer şeşım zeğapsefızı, mafere mebıbıx. Yapkıxer psığoxe, psınç’ex. Ya antenxeme yas’’pexer wuh’ureyiğex. Yatamexer ğalağe şö dexaşedede zetéfığe guharexemç’e zeğafağe şıtıx. Yabıbıç’exer fabjep. Zı ç’ıp’eqorem zıt’ısıxerem yatamexer zade yağawuç’ü. Şeşı hant’ırap’iyxeme zağepsefı zıh’urem yatamexer wunaşham fede yapkıxeme yaşıu tirawubğe, amırıme zeeç’ığape k’éğane. Mı ş`ıç’exer hant’ırap’iy zetéfığe pstewume yapl’eğul’`e şıtep.
şeşı hant’ırap’iyxeme yazexexıç’e re me yawuç’e s’ıpxaşe. Zağore zetéfığeme yah’uxer, km. 5 peşıjem yime yéwuşü. Mafe hant’ırap’iyxeme yazexexxer (anten) ps’’ane zereşıtım peé ay fedize s’ıpxağe yaep.
Hant’ırap’iyxeme yabeğoaç’e ç’enç’emç’e meh’u. Hant’ırap’iy ç’enç’exer nıko h’uraye, h’ureyabze, uç’ıha paps’’e fede meh’ux. Bzıxer yaç’enç’exer zırıze amırıma be zeş`iğe çıg’ı şöap’me, yathapeme yatirağapş`egorem meç’es’’ıx. Zağorexemi ç’enç’exer zeşıu zeşıo zetirağapş`exezı zade daşayé. Zağoremi yéj yas’ıxeme yaşışe paç’ızı ç’enç’exer yawh’ume. Ş`ımafer yizğaç’ın fayé ç’enç’exer Kışı “Korion” ziraore zı şöap’e pıteç’e wuh’umağe. Ç’enç’eme kariç’ıre hamluwume pş`eşeh’ yirao. Neha beremç’e ş`ımafer ç’enç’em yiqos’’ı l’eşığew yise şıblağaç’ı. Ğetxapem ç’ıp’exer kewuşüh’ont’ıne zıféjerem ç’enç’eme yaşöap’xer yawuğonızı k’éç’ıxezı yaşxıştım yiwujı yéhax. hant’ırap’iy bzıxer ç’es’ı zıh’uxerem ç’enç’eme kariç’ıştı pş`eşeh’ume yaşxıştı me yaşıu amırıme yapeblağeme yaşeç’es’’ıx.
Pş`eşeh’ume ne şı zedit’u re 2-5 zedit’u fedize nıbe l’akoxer yapıte meh’ux. Yajepkıxer, pith’ew yiwus’euşüne ş`ıç’e yie şıt. Yixere upş`em kıxeç’ıre dane kızxeç’ıre h’edanxer yiex. Horı şxerışüxe şıtıx. Pş`eşeh’uxeme 4-5 fedize şö zéblah’u. yayinığe zikurem dane kızxağaç’ı féjexezı yéj yaşıqutım yah’ene féjex.
Şıqutım qos’’ım zışizébleh’uzı, yikune mafe zıtéş`erem yikışnewujı, şıqutımır zeéth’ızı, zı hant’ırap’iy ş`e fızegum k’éha. Şhaç’erem ş`exe bıbırep. yitame l’ıntfeme l’ı yarizı h’une, yaç’exeme qoaş`e kaxehanı peé zı sehat zawule yéjen faye meh’u. zağore yinı h’uğaxeme ya ğaş`e sehat 24, zağorexemi maze 1-2 fedize mepsewux. Ğe zawule psewure hant’ırap’iyxer ş`ımafe şıyém meğol’ıx amırıme neha fabe xeğogu ç’ıp’eme mek’oşıx. Mıxeme kilometre şem fedize şıjem bıbışüne qoaş`e yae meh’ux. İngiltere’m şıbeğoağe zı zetéfığer, woxer şıa h’une zıféjerem Tığemıwo Afrika’m mek’oşıx. Bzıwuxeme yafemıde, hant’ırap’iyxeme yak’oşıç’e zı bğumç’e meh’u. Amerika’m şıpsewure zı zetéfığem pemış`ırexeme kızağezejırep.
Zağore hant’ırap’iyxeme awu yaxel’. Mıxer yiğorığo mebıbıx yiç’i yaşöxer nexer zetirağapl’ew lıdıpş`e şıtıx. Mı şöxer yapiyxeme zafıxeğaşıç’e şıtıx. Has’’wus’’ şxaqoxeme mıxer yaşxınım téşınıhax. Zağote hant’ırap’iyxeri, şha pl’ışö ps’’ıxemre, tamexeme yaşıu tétı ne tamğexemç’e, antenım fede ç’e pışığexemç’e yapiyxer xağawukoxezı kızağağune. A tépl’aç’e ş`ıç’eme yağaps’’ere wuaqoxer, hant’ırap’iyxer zımığal’`eştı yipkıxeme yatébanex. Yitame zeeth’ığe zı hant’ırap’iyir şeeşü. Zağorexeri zıtét’ıshareme yaşöme yaxeqodeşü. Thape ğuğaşöm fede tépl’aç’e zie hant’ırap’iyxer zıtét’ıshağemre are zexepfışünır kinışe meh’u. Zağore nekığexeme neç’e tımıl’eğuşüre şö zetéfığe nefnexer yapeépsı mı yapeépsıre nefnexemç’e hant’ırap’iyxeme nekığer yal’eğu.
Yawunağoxer:
Şeş hant’ırap’iyxer
Hesperioidea
Papilionoidea
Mafe hant’ırap’iyxer
Acanthopteroctetoidea
Aluctoidea
Axioidea
Bombycoidea
Calliduloidae
Choreutoida
Cossoidea
Drepanoidea
Epermenioidea
Eriocranioidea
Galacticoidea
Gelechioidea
Geometroidea
Gracillarioidea
Hedyloidea
Hepialoidea
Heterobathmioidea
Hyblaeoidea
Immoidea
Incurvarioidea
Lasiocampoidea
Lophocoronoidea
Micropterigoidea
Mimallonoidea
Mnesarchaeoidea
Neopseustoidea
Nepticuloidea
Noctuoidea
Palaephatoidea
Pterophoroidea
Pyraloidea
Schreckensteinioidea
Sesioidea
Simaethistoidea
Thyridoidea
Tineoidea
Tischeriodea
Tortricoidea
Urodoidea
Whalleyanoidea
Yponomeutoidea
Zygaenoidea
*
