Bjıźe
Yis’’exer: Adıg’e: Bjız’e, Arab: برغوث Tr:Pire, İn:Flea Fr: Puces Rus: блоха Latin: Siphonaptera
Bjız’exer (Siphonaptera) k’upım şışe, s’’ıfı, bzıwu, zağore bz’aşö haywanxeme ya l’ı yeşü`ıl’ıxıgorem zızğaşxeire tame zimıe, pç’aqo txıs’’erıl’ haywanxeme yazeç’ereme yas’’e. Zeşüegoağe, yiujıxemç’e fızığe, yejaşö - kahwaşö şıtıx. Yajexemç’e şör yawuğonızı, s’’ıfıme, bz’aşö haywanxeme, bzıwuxeme yal’ı yéşöxegorem psewure txıs’’erıl’ haywanıx. Yemıne fede zağore sımecağexeri yil’ı zeşöreme yapéğaha. Yiwujıç’e ğazağe s’ıxer zeretétım peé yaşü`emıne s’xeme yafızegu rehate şes’’anl’ex.
Feğaş`ı ş`ığe pç’aqo zereşıtım peé rehate ziş`éaşü, şıjem oç’ışü. Yiwujıre l’ako ç’ıhaxem re yapkı şızeöğaş`ere “resilin” yis’’e ğaç’em yişüağemç’e zı sehat zawulem zepıte pç’em yal’eişü. Zerewuğoyığexew melae l’`e zıh’uxerem yapç’aç’e neha be meh’u. s’ığo bjız’er yizako zımıh’urem zı sehatım 600 pç’eğu fedize h’une sehat 72`ım (mafe şı) zepıte mepç’eşü. Fabe mafem zı sehatım 1000 fedize pç’ağe yel’eğuğex. Bjız’exeme yabğegupe pışığe s’’ıqu zereşıtım re yiwujıre l’akoxer ç’ıhaşe zereşıtım peé yipç’aç’em xah’o féş`ı.
Bm yal’akoxer zeirawğoayezı hamp’eu zaş`ızı yipk yéwut’ıu, yişha yixe irewufezı jız’exer pç’ene mm.1-2 neha mıh’ure s’ığo bjız’er mm. 90 atığem re mm.180 peşıjem rehate mapç’e. Çetuw re s’’ıfıxeme yapısı bjız’exeri cm. 33 yiatığem depç’ıreyéşü. Bjız’exer, haywanxeme yaqos’’ı yenaha be pç’eşüreme yape keqo. Bjız’er yéj yiç’ıhağem 300 nehare atığem depç’ıreyeşü.
Bjız’exeme yanexer bjehaunexep. Nehaberem yişham yizıbğurem zı osel (fı) ne yie şıt. Zağrededexemi ne t’u yae meh’u. yizağorexemi ne yamıe neşü meh’ux. Yiantenxer ç’k’odedexew yaşha k’ubaneme yaritıx. Zetéfığe t’uri l’ı yéşüınl’ı. Şıaç’e zetéfığe beme zirağezeğışü. Febaşe pşeh’oç’ xeğoguxem re şıaşe kupexeme yaşepsewuşüx. Maze 9 fedize mılıme yaş`eğı ştığew kıéneşüx. Bjız’exer şeşıre mehaqozéqox, mafere zéğabıl’ı.
bjız’e bzım, yiç’enç’exer ş`ıgum re k’oşaqo hawanxeme ya işö tiraç’as’’e. Ç’enç’exeme yaişöxer ğuşe zereşıtım peé zıtiraç’es’’ağe haywanxer haqozaqo zıh’uxerem ş`ıgum yéfexıx. Mafe 10 yikışnewujı ç’enç’eme l’ako yapımıte hamluw s’’ıqum fede yi ç’hağe mm.5 fedize larwaxer k’éçı. Şığoal’e pkı ğaç’exer zıdeşıe ç’ıp’em şel’eşıx. L’ı yéşöşüxerep. Mafe 11 yikışnewujı daneç’ zı şıqurtım kizireş`eç’ızı yiş`ıç’e şizebleh’u. Thamafe 2-3yiqos’’ı yizebleh’uğe yik’uğew l’eşığaxe bjız’exer k’éç’ıx. İşömç’e zığah’ıyéne zıgore zımıh’urem bjız’er yişıqurtım kimıç’e yise kene, jıbğem fede zıgorem ziğasısırem keh’uşütıx.
Zağore zetéfığexer zı yil’esım neha be mepsewuşüx. 1000'ım neha be zetéfığe yie şıt. Yenaha liye zie zetefığeme yaşışıxer s’’ıfı bjız’e, (Pulex irritans), çetuw bjız’e, (Ctenocephalides felis), ha bjız’e (C. canis), aderexeri bzıwu re s’ığo bjız’exer arı. Mıxeme yaqos’’ı yenaha şınağo ziér şöayé bjız’er arı. Mir yape zı şöayém yés’ake, kışnewujım zı k’oşaqom yés’akezı yemıne sımecağer péğaha. S’’ıfı bjız’em yih’uxer mm.2-2,5, yibzır mm. 4 fedize meh’u. s’’ıfım yil’ı pémış`e ha re çetuwxeme yal’ımi yéşöşüx. S’’ıfıme zepıte yapısıxerep. Mafere moç’e mıç’e zışağabıl’ı. Şeşım fızegum k’éhax.
Bjız’exem re axeme yapıl’ı şüeyiğaç’eme zaşıwuh’umenı peé yenaha ş`en fayér; kebzenığemre tığe nefneç’e ğawunefınır arı. Bjız’exeme nefner şü`ı yal’eğurep, nefne zıh’urem ziş`ae, faber şü`ı yal’eğu. Pşah’o bjız’ır s’’ıfıxemre bız’aşö haywanxeme ya l’ebjane l’apsexer yawuğonızı şöm yiş`eğı ét’ıshax. Çüceşım fedize yeğabeg’ı. Mafe 12 yikışnewujı yinıbğem yéj yéç’ıjı. A beg’ığem zil’`ıharem kixıne pıl’ğom zızexeçünth’erem aluzı yiş`ışüne meh’u. yixeğogu şıph’er Brezilya`r zereşıtım peé Amerika bjız’eç’e yaş`ejı. Afrika`m fede tropik xeğogume be waşıtéteraze.
