Adığ'exer
Zıtxığer: Meşbeşe Yishak
waşömre xımre zışızexehere l'enıkom tığer şéqoşexı. pşef k'oşe şhezakor kuşhe bleğe şıgum şheşıwçüağ. xıwor jğey uşaşexem nepkım zıkıuac'e. mez c'ıpts'er zışherıt k'u ğogu ont'e-şant'eryi meesejı, çıg bırebe mıçıjem xes tığurığuryi hepşe zepımıwc'e kece.
zıjec'epepkxer beşışheme atéğec'eğe l`ıjyit'ur çew pec'e ph'etekejım şızegos. tığer zıc'ıkohajrer, xıworxer nepkım kızc'éuşaşexerer, waşömre xımre zıc'ızexehajrer, kuşhe şıgum pşef k'oşe şhezakor zıc'ışışhawokağer, tığurığur hapşeze zıc'acerer zerağaşe aşoyiğom fedew, l`ıjyit'um yanepl'eğuxer gupşıseme zel'a`ığıx.
zım, l`ıj pşego pıtem, wupc'e peo şıgu h'ureé net'abğor şharıs, adırer, nah l`ıj wod p'wac'er, dunayr fabemyi, thaqume pac'exer c'ezıwbıteğe h'urışö peo papts'em nah l'ağ'e c'eh'uc'ı.
— ade arı, dunaym tımışe acyi téh'uhe...— zımyi ımığaperem fedew, beşışhem ıjec'epepk tıryimığesısıc'ew wupc'e peo fıj l`ıjım kıuağ.
zınap'exer kezımıetew zawolere şısığe l`ıj p'wac'emyi zığegumec'rem cewap kıryitıjığ:
— dunaym téh'uherer tımışemyi, tyiçılej deh'uherer tşeğağoşt... te tyic'eleğu él'ıtığeme, tyi-şawoxer femıfıx, hazır upefıx, şı ğeh'uşex... sşerep tyipşxer zıpesxer, axeryi zıc'emıejıx.
— winasıpme, jajıy,— wupc'e paor zışığ l`ıjım kış`udewoéğe ğ'iér xyiğeqoc'ejew xep-skewuc'ığ,— şebeku, açümıku zeşme, nemıc' pşıme wuzexaxınep...
— sıda,— jajıé jepk papts'er beşışhem kıtıryiph'otığ,— şıpkeba sorer? tyişawoxer femıfıx, tyipşxer zıc'emıejıx seome, l`ımaf, şıpkeba? zexarexıj faémyi, l'eşew séğape. sıda cıryi wuzfaér? — jajıé sıdyiğuyi zeryixabzew, semerkewc'e ğuneğu l`ıjım kıpéojığ.
— aşıw, sémığez, wukısemığ'iy, zımyi sıfaép,— l`ımafe ıjec'epepk beşışhem kıtıryix paqoş, tıryiğesısıc'ığep,— tyic'yi, tyijyi, tyipşxemyi, workxer zeryağusejxew, zexarexıj faémyi, worıre serıre syiph'etekej-hac'eş şıt'wağer, éj axeme aneseğesıjıfe! syigupşıse-gumec' axeme apaép kızfézğejağer,— beşışhem cı `yit'uc'e l`ımafe zıtıryiğac'eze, şheryi pkıryi kıetyi, çewpkım zıryiğec'ağ, wupc'e paor zışyixyi, şhe wupsığac'em ıeguşö ryiğeçağ, ét'ane paor zışyil'ejığ,— se sızğegumec'rer ofığuyit'u.
— sıkedao,— beşıpemc'e ét'ırguyi, ıpaşhe yil' mıjo ts'ıqur jajıé uyidzığ, kıraoştım fec'e-şığou ıthaqumyi fıc'yiğezıc'ığ.
— wukedaome, cıryi kıwoson. wikızgosıc'e sıgu éurep. thapşre kıwosuağ sapşec'e wukemıt'ıs, wukı-zıh'uğer kesımışejmyi, yil'es psawoc'e sınahıj. tyinahıc'eme tıkal'eğume, émıqu kethın, éjme çıler ağase, badzer asec'ı aonış, kıddehaşxınıx.
— tığer kohe, pçıhape meh'u,— jajıé ğum-t'ımze, érağew kızşıtecıc'yi, k'éğ'iyiğem yisemeguc'e t'ısığe,— xet tık'il'eğun, tıryişıc'ağ şıw... awo ét'anyi ğeşeğonı kıseh'ulerer, wuzdeşısım sı-kıohefe aş ségupşıse, wapşe sızıkudıyrer sşerep. mı şen-xebze mıwxıjır adığ'eme kızdıraxığer wo kaşe, mıdırer, adırer pşen, zéphen faé, gupsef-şhafyitew tıpsewrep.
«syiğuneğu,— l`ımafe guc'e şxıpts'ığe,— yile-jığo l'ağo zışıtéhaştım şhafyit-gupsef psew-c'em nah c'eh'opsı h'uğeme sşerep. zıxehere k'upır zeşéğako, kıdıramğaşteme, yadawo, gubjıc'e kaze-rexec'ıjryi nahıb. mıh'u zışıh'ujırem serı, syiph'etekej h'oc'ığ ığotıjrer. sıd ésuağemyi, xaherep, t'ısıp'e h'oj kızdéşe zepıt. deymyi değumyi, kızuyiph'otınyi, şığupşejışt. awo anahıc'eme yamığeseğe-femıfığe éumısmyi, yinahıjığe zéhac'e éspesırep. nepkım tétew kwaşör zeréfe, mezım xemıhew mışaşör tıréxı... syiğuneğuş, tıde shıjın, tızedırğ-tıkızedırğıjmyi, t'onyi teğotı, tıgu jı deteğec'ı. tyiwune yisxemyi nıçheperepçıhem zızfamığesısrer sşerep...» — ardedem cenıko l'enıkomc'e jerıme eş`ur kıryixığ.
— ğuneğu nahıjır, zyi kep'ojrep ade? — jerımem zıpebzcın ığeh'ublebleğe jajıé kew-pc'ağ, psınc'ewyi kıpyidzejığ: — ofığuyit'ow zıfe-p'wağemc'e aperer pfezğetsec'ağ. yat'onerem sık'éje.
yil'es pş`ıqubl gore zınıbj pşeşe l'epe l'ağ'em şeleme ğejeğac'er zıtél' aner l`ıjyit'um apaşhe kıryiğewçüağ, şewojıé takırım karyi-hıleğe koşınım yit şöupsıryi egubje zırızme zafıréğah'om, pşeşejıém meke şebe şırıtc'e karyiuağ:
— şüxa`, nane kışüfıtyiğehığ.
— thawoéğepsew, syipşaş,— jajıé ğuneğu pşeşe kopts'e negufım fel'euağ.— mı ğomıler kışözğehığe şüyane alahım jışhe mafe kışüéğeh'ul`. mıde, syişawo, mı şeleme stırır woryi kıddeşx.
— hawo,— yil'esyipş` gore zınıbj şewojıé pşego pıtem, yatej dejc'e fırépl'ec'ıze, kızuyiph'o-tığ,— nahıjme ane sadıxaerep, şüyihalel.
— wo p'oştıryi pşeştryi wuyatej wiğeşağ, thawoéğepsew, syic'al, l`ı woh'u.
l`ımafe zexyixığer yiguapew ışıph'u dıuc'ıjre şewojıém neş`uc'e c'el'ıpl'ağ, psınc'ew zık'işe-jyi, ğuneğum ryiuağ:
— étsak şelamer stırıze, jajıy.
the zél'euxem, şelamer jajıé zeguyimıth'ew, t'o zetıryiwuplac'yi, étsekağ. şöups çıemyi xeh'ump'eze, guc'e zeryiojığ: «ade carı bınış`ur kıpşheşıtme, nıbceğum ıpaşhe wuzereşağeşoştır, şhec'efe-l'ıtenığe kızereşıpfaş`ıştır... l`ımafe yinıwo zıdğet'ıl'ığer beşağemyi, ınıbec'yi ışöc'yi ağenet'upts'ağep. carı ko değure nıse değure wieme... se syic'eleğum şéğejağew zı şüz bzece-nace sınat'e h'uğeş, wimıc', wimıs, wisewyi sık'imığehaj zıfaorem fed. kısfyil'fığe zako-ryi ışhe zeryifec'yi xyiğehajığeş, yil'es pçağem zıdeşıeryi sşerep. zım kırım h'anığomc'e zyiğe-zağ éo, adırem besl'ınıé, keberteé l'enıkor şhaéğezıp'e feh'uğew zexesexı. mı aner kıtfezıhığeme yate nahyi yil'es zışıpl` nıep ar zerena-hıc'er... psew şüua? make gore kızeryimığeurer... wuyane wuzeşyifığe paé se sıd wugu kızeresabğerer? aş se syilajyi xel'... awoştew şımıtığeme, l`ıj ğuse ğeşxen-sızğewlewnxer tyihac'eş k'ipşexe paqoş, tyicenıkoc'e kebğapl'exew tyiph'etekej kısfıté-mığet'ıshex kızerézğeonyiya. néperezımafem, çeş c'ıheryi fyimıkow, şxeme ğol'ıjze, çıéşt. ınap'e kızerezetıryixew, ıoryi ışeryi ımışejew, kısetselaşxe, kısep'esqu, ıgu jı déğec'ı, guc'eğu zıfao gore kısfıryiep...»
şelamem şöups egubjer l`ımafe zıtıréşühajım, çıyl'ec' makec'e ğuneğu l`ıjım zıkıryiğeşejıze, zepıwğe kebarım kıpyidzejığ:
— yat'onere ofığom tıfémıjeze, jajıy, aperem c'ewx fetş`ın.
— apere ofığor tıwxığe t'wağeba, l`ımaf? nahıj-nahıc'em yiof népec'yi, keqoşt mafexemyi aşısıwxığew sel'ıte.
— gupsef-şhafyitc'e wuşızımığaere şen-ğepsıc'ew adığ'eme kaxehağ zıfep'wağem k'ic'rer cı nes kıbgurımıuağeme, sşerep aşığum... şhafyit psewc'ec'e ts'ıfır şıen faé zıfep'wağer terez. awo aş yişhafyitınığyi zıgorem kığeğunen, kıwh'u-men faé. ts'ıfyit'u azfagu — woreh'u, worebzı — wunağo pepç, xetıre ts'ıf l'epk'i şereş, xebze ğenefağe gorem kımıwbıtıştme, hec'e-kwac'eme, heywuanme sıda zeratéc'ıştır? aner kıtezıhıleğe pşeşe-jıémre şewojıémre wumılejme, şüşhafyit, şüzfaér şüşe yauyi, aşeştır woşa? nımre tımre yaze-fışıtıc'e, azfagu del' kerarım tızeryişelen, tıze-ryiğepc'ın faé. aner kıtfyazığehığe nısem yigul'ı-te éj kıpkırıc'ığeme, syiguape. awo aryi zı lako kıxec'ığ, yane ığesağ, kızxeheğe lakom yanıwo-guaşe yişıse goremyi c'erıpl'ığew kıc'ec'ın. caş fede şen-xabzexew tyinahıjme, tyijme kıtfışana-ğexer arıştın adığ'ağ zıfat'orer, cırıc'e duneé zefemış`um tıkıtézğanerer. mac'a kıtxaheryi txe-c'ryi, terış, caş fed. tığe kohap'emc'e ze kıt-fyic'ığeğe bekan yişı fıj yişış make cı kıznesığem, leşeğu thapş téşağer, tşığupşejrep. zyimeşo lığe tık'élıjığe neğoyime yaşıl'emake leşeğuyit'u h'uğeş, tthaqume yic'rep. sıd aş fedeme, nemıc'me, émınyi telawoyi tıkyazğelıjığew pşe-rer? tyil`ığ, tyiadığ'ağ!
— terez, terez, thamete maf, kıbdéseğaşte: — jajıé yih'urışö peo papts'e nah ts'ıqu h'uze, kıxek'uuc'ığ.— wuyatyi wuyatejyi l`ı uşığex. awoştew woryi wuşımıtığeme, şebekupş wuay-uayr wihac'eş woredme, nart zéqo-kebarme şyadeuştığa? p'orer zec'e şıpke, pts'ı xel'ep. sıd p'wağa şıpkemre pts'ımre raualerer? sıd fedyizew kıc'esotıc'ıjığemyi, ca guşıejır şhe mığom yisıwbıten sl'ec'ırep.
— şıpker yisc'ığ p'omyi, kıpşouçü, pts'ır zğewçüğe p'omyi, wapaşhe k'éfejı.
— wolahe arım, wolahe arım, aş nah terez şıpkem ép'olejınep,— zexyixığer jajıé kıwşıha-tıjığ. «épl' mış yiuşığem, wunahıjew é wunahı-c'ew, sıd fedyizew jent'apşem wufekayğew ıpşe wut'ısığec'yi, wuşısışünep», ét'ane woşe-demışeu yinıwo ınegu kıc'ewçüyi, xeşetıc'ığ: — ade carı yane épl'yi, ıph'u kaşe zıc'auağer... aş fede guşıejyi şı`...— nıwomc'e şhem kıféçağem kıc'yiğeşte-jığew, aşc'e xyiğeqoc'ej şoyiğuağemyi, yiguşıeğu émıp'esqujın ıl'ec'ığep: — yat'onere ofığor? apere ofığom t'equ zébğewc'ıheğaoc'e sénegué.
— apere ofığor c'ıhe-lıhe tşoh'uğenc'yi meh'u,— l`ımafe neguşhe lıptsexemc'e zyişıeze, ıne kopts'e h'urayxemc'e zerec'eşxıc'ığer yiwupc'e peo kope şüambğome ac'eqodağ,— awo yat'onerer, nıçepereçeşım tışısığec'yi, worıre serıre tfızexemıfınc'e éneguyağo. tal'enıko, adığ'e kuşhe-gubğo şöl'ırım, şebekupşım yiuağew, şıh'urer tfızemığafew nemıc' xeğegu k'ih'uherem erıfeğu wufeh'una? xırıc' xeğegum k'ih'uhağer arı zıfasorer. zexepxığeba?
— kap'ome, zexesxığeme keson,— beşıper ja-jıé l'egoncyit'u zıfagum şyiğeceguyi, egubjem k'inejığe şöupsım xeh'ump'ağ, zexyixığem ph'etepe-mıhc'e kıc'ewpc'ağ: — tara xırıc' xeğeguyit'um yazew? tırk'uér ara? kırıma? zımafe tyiwune yis şhepapts'em zeryiuağew, terc'e t'uryi bılımep.
— winıwo tsıratse aş fede épl'ıc'e wukızc'ewpc'eğe xeğeguyit'um afıryieme, tatémıguşıejmyi h'un,— l`ımafe ıjec'e-pec'e ş`uts'eme ıeguşö aryiğaçeze, c'eşxıc'ığ.
— aş fede wase tyiwune yis jemanım fewoş`me, wuxew-ko,— jajıé keguzejwağ, zıgorec'e nesıjme ıuyi, c'yil'eşüjığ: — tyiwune yismyi se rénew sıjedawo şha-c'e, aş yiakılyi yicene pac'e blec'ış, zıgorem nesı, yibğağe yisew se sışhaşıt petze, kırım h'anım yiguğu zaş`ıc'e, kıc'eşte. serep, nemıc'ep, ca zakor arı ğeştal'ew yier.
— zğeşeğon serc'yi winıwoc'yi kep'wağep. kırım h'anır jalım, adığ'exemc'e zéph'uaqo, h'unc'aqo. mac'ere kıtşharıwağa, tyiğewneh'uğa?
— arı, arı, l`ımaf, yil'esım hakulahc'e t'o-şe kıtxehe, étımıt h'ume, zewo-banec'e, aşec'e ttıréxı. pşığupşejığa tyiş`uğou l`ıpkım tızyitığer? yakamış wap'yi yaçete woğuyi tc'ışöme atél'yi... ı-ı, şoyijıx, émınem ıhınıx!.. awo axer arep tyiwune yisım femıwxıxerer, yinısere aş yil'fığere şomıbılımxer.
Yıwujıre newuş
